જાણનારની દ્રષ્ટિ શુદ્ધચૈતન્યદ્રવ્ય ઉપર જ હોય છે, જો એવી દ્રષ્ટિ ન હોય તો તેને વસ્તુનું જ્ઞાન જ સાચું નથી.
મોક્ષ થવાનું તે માને નહિ. નિશ્ચયથી આત્મા પોતાના બંધ–મોક્ષમાં પરની અપેક્ષારૂપ દ્વૈતને અનુસરતો નથી,
અદ્વૈતને અનુસરીને એટલે કે પોતે એકલો જ બંધ–મોક્ષરૂપે પરિણમે છે.
કર્મ છૂટ્યા માટે જીવની મુક્તિ થઈ? –ના;
કર્મની પર્યાય કર્મમાં, ને જીવની પર્યાય જીવમાં.
જીવ પોતે પોતાની પર્યાયમાં વિકારરૂપે પરિણમ્યો તેથી બંધન થયું, અને જીવ પોતે પોતાની પર્યાયમાં
કે તેમાં પરની અપેક્ષા નથી. આમ છતાં વ્યવહારનયે, આત્માની બંધ–મોક્ષપર્યાયમાં કર્મના સંયોગ–વિયોગની જે
અપેક્ષા છે તેનું પણ સાધકને જ્ઞાન છે–એ વાત ૪૪મા નયમાં સિદ્ધ કરી છે.
સર્વજ્ઞદેવના સર્વ ઉપદેશનું તાત્પર્ય છે.
શ્રદ્ધાપણે પોતાની ધુ્રવતાને આત્મા સ્પર્શે છે, પણ સમ્યક્ત્વનાં નિમિત્તભૂત એવાં દેવ–ગુરુ કે શાસ્ત્રને આત્મા
સ્પર્શતો નથી, તે તો જુદા સ્વભાવવાળાં પદાર્થો છે. સમ્યગ્દર્શનની ઉત્પત્તિ, મિથ્યાત્વનો વ્યય તથા શ્રદ્ધાપણાની
સળંગતારૂપ ધુ્રવતા–એ ત્રણેય, આત્મામાં જ સમાય છે; પણ તે સિવાયનાં જે બાહ્ય નિમિત્તો છે તેઓ આત્મામાં
સમાતા નથી પણ બહાર જ રહે છે એટલે આત્મા તેમને સ્પર્શતો નથી. સમયે સમયે ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવતારૂપ
પોતાનો સ્વભાવ છે, તે સ્વભાવને જ દરેક દ્રવ્ય સ્પર્શે છે એટલે પોતાના સ્વભાવપણે જ વર્તે છે, પણ પરદ્રવ્યને
કારણે કોઈના ઉત્પાદ–