સ્વભાવનું અવલંબન વર્તે છે તેટલો જ ધર્મ છે.
એટલે કે આત્માને આનંદની મીઠાસનો અપૂર્વ લાભ થાય તેની વાત છે. ભાઈ! અનાદિથી તેં પુણ્ય પાપ કર્યા પણ
તેમાં તારો કાંઈ શુકરવાર ન થયો–તને આત્માના આનંદની પ્રાપ્તિ ન થઈ. માટે હવે તે પુણ્ય–પાપનું અવલંબન
છોડીને ચિદાનંદસ્વભાવની પ્રતીતિ કર તો તને આત્માના અતીન્દ્રિય આનંદની પ્રાપ્તિ થાય ને તારું અપૂર્વ કલ્યાણ
થાય. ચૈતન્યસ્વભાવના અવલંબને આવો ઉપાય કરીને ભગવાન પરમ હિતરૂપ મોક્ષપદને પામ્યા. તે મોક્ષદશા
કયાંથી આવી? આત્મામાંથી જ પ્રગટી. આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધ દશા તે મોક્ષ છે, ને આત્માની અપૂર્ણ શુદ્ધ દશા તે સંસાર
છે. આત્માનો મોક્ષ તેમ જ સંસાર એ બંને આત્મામાં જ છે. કાંઈ શરીર–કુટુંબ–મકાન વગેરે પરસંયોગમાં આત્માનો
સંસાર નથી. જો બહારના સંયોગમાં આત્માનો સંસાર હોય તો, મરતાં તે કોઈ ચીજોને જીવ પોતાની સાથે લઈ જતો
નથી, તે બધી ચીજો અહીં છૂટી જાય છે એટલે સંસાર પણ છૂટી જવો જોઈએ ને મોક્ષ જ થઈ જવો જોઈએ. પરંતુ
એમ બનતું નથી. સંસાર તો જીવની પોતાની વિકારી દશા છે, તે પરમાં નથી; મરતાં જીવ પોતાના વિકારભાવને
સાથે લઈ જાય છે તે સંસાર છે. આત્માનો સંસાર ને મોક્ષ પરમાં નથી તેમ તે સંસાર અને મોક્ષનું કારણ પણ પરમાં
નથી. પોતામાં જે મિથ્યાત્વાદિ અશુદ્ધભાવ તે જ સંસારનું કારણ છે અને સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધભાવ તે મોક્ષનું કારણ છે.
મુક્તિનો ઉપાય છે. આત્માના સ્વભાવને ઓળખીને તેનું અવલંબન લે તો મુક્તિનો ઉપાય પ્રગટે. અહીં ગીરનાર ઉપર
ભગવાન નેમિનાથ પ્રભુ અંતરના ચિદાનંદપ્રભુનું અવલંબન કરીને જ મુક્તિ પામ્યા. ભગવાન જ્યારે અરિહંતદશામાં
બિરાજતા હતા ત્યારે દિવ્યધ્વનિ દ્વારા જગતના જીવોને એવો સંદેશો આપ્યો કે દરેક આત્મા ચિદ્ઘન સ્વભાવથી ભરેલો
સ્વયંભૂ છે, તેને પોતાના મોક્ષ માટે બહારનાં સાધનો શોધવા પડે–એમ નથી, પોતામાં જ મોક્ષનું સાધન થવાની
તાકાત છે. આવા આત્મસ્વભાવની અંતર્મુખ થઈને તેની પ્રતીત કરો.......તેમાં એકાગ્રતા કરો.....તે જ મુક્તિનો માર્ગ છે
ને તે જ શાંતિનો રાહ છે, આ સિવાય બીજા કોઈ ઉપાયથી મુક્તિનો માર્ગ પ્રગટતો નથી.
આજે છે, તે કાંઈ પલટીને બીજાં નથી આવ્યાં; તેમ જ જે માર્ગથી ભગવાન મુક્તિ પામ્યા તે જ મુક્તિનો માર્ગ આજે
છે, કાંઈ મોક્ષમાર્ગ બીજો નથી.–તો આ ગીરનારજીની જાત્રામાં, ભગવાન નેમિનાથ પ્રભુ કઈ રીતે મોક્ષ પામ્યા તે
ઓળખવું જોઈએ ને? અને તે ઓળખીને પોતામાં પણ તેવો ઉપાય પ્રગટ કરે તો આત્માનું કલ્યાણ થાય. ‘ભગવાન
જે પંથે વિચર્યા તે પંથે વિચરવું’–એટલે કે ચૈતન્યસ્વભાવના જેવા શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રથી ભગવાન મુક્તદશા પામ્યા
તેવા સમ્યક્ શ્રદ્ધ–જ્ઞાન–ચારિત્ર પોતાના આત્મામાં પ્રગટ કરવા તે ભગવાનનો પંથ છે ને તે જ મુક્તિનો માર્ગ છે.