: મહા : ૨૦૧૨ : આત્મધર્મ : ૬૯ :
હે જીવ! તું આત્મહિતના કાર્યમાં તત્પર થા,
– અને –
રાગાદિ વ્યવહારમાં તત્પરતા છોડ
(શ્રી અષ્ટપ્રાભૃત – મોક્ષપ્રાભૃત ગા. ૩૧ ઉપરના પ્રવચનમાંથી)
જેને જેની સન્મુખ દ્રષ્ટિ પડી છે તેમાં જ તે જાગે છે. જ્ઞાનીની દ્રષ્ટિ
પોતાના આત્મા ઉપર પડી છે એટલે તે સ્વકાર્યમાં જાગે છે, ચૈતન્યના
ધ્યાન વડે રત્નત્રયરૂપ નિજકાર્યને તે સાધે છે; અને અજ્ઞાનીને તો
વ્યવહારની–રાગની રુચિ છે, એટલે તે રાગમાં જ તત્પર છે, ને ચૈતન્યના
કાર્યમાં તે ઊંઘે છે તેથી તેને ચૈતન્યનું સમ્યગ્દર્શનાદિ કાર્ય સિદ્ધ થતું નથી.
આત્માના ચિદાનંદસ્વરૂપનું શ્રદ્ધાન કરીને તેના ધ્યાનમાં જે તત્પર
છે તે જીવ રાગાદિ વ્યવહારમાં તત્પર થતો નથી, અને જે જીવ રાગાદિ
વ્યવહારમાં તત્પર છે તે આત્માના કાર્યમાં ઊંધે છે. માટે હે જીવ! તું
રાગાદિ વ્યવહારની રુચિ છોડ ને આત્મહિતમાં જાગૃત થા, આત્માને
સાધવામાં તત્પર થા. એમ સંતોનો ઉપદેશ છે.
આત્મામાં જે રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ વિકાર છે તેનો નાશ થઈને, પૂર્ણ વીતરાગતા અને
આનંદસ્વરૂપ મોક્ષદશા કેમ થાય? તેની આ વાત ચાલે છે.
આત્મા જે પરમાત્મપણું પ્રગટ કરવા માંગે છે તે પરમાત્મપણું તેની પોતાની જ અંર્તશક્તિમાં
ભર્યું છે, તેની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–એકાગ્રતારૂપ ધ્યાન વડે પરમાત્મદશા પ્રગટે છે. આ રીતે પરમાત્મધ્યાન તે
મોક્ષનું કારણ છે.
હું પોતે અતીન્દ્રિય આનંદરસથી ભરેલો છું મારો સ્વભાવ જ આનંદસ્વરૂપ છે–એવી
અંતરપ્રતીતિ વડે, એવા અંર્તજ્ઞાન વડે ને એવા અંતરના અનુભવ વડે પરમઆનંદરૂપ મોક્ષદશા
પ્રગટે છે, ને મોહાદિ દુઃખભાવો ટળી જાય છે.
પ્રશ્ન:– આમાં પૂજા કરવાનું તો ન આવ્યું?
ઉત્તર:– એ પણ આવી ગયું; કઈ રીતે? કે આત્મા પોતે જ પરમાત્મશક્તિથી ભરેલો છે–એમ