દોડીદોડીને દુઃખમાં પડે છે. જાણનાર પોતે,–તે પરને તો જાણે ને પોતે પોતાને ન જાણી શકે–એમ કહેતાં લાજ પણ
નથી આવતી! અરે જીવ! તને શરમ આવવી જોઈએ કે તેં પોતે પોતાને જ ન જાણ્યો! અહો! જેનો જશ ભવ્ય જીવો
ગાય છે, જેનો અપાર મહિમા જાણતાં મહા ભવભાવ મટી જાય છે–એવા આ શુદ્ધઆત્માને સર્વ પ્રકારના ઉદ્યમ વડે
જાણી લેવો. જગતમાં મોક્ષાર્થી જીવોને કરવા જેવું કર્તવ્ય હોય તો તે એક જ છે.
નથી. તે તો રાગાદિને જ ધર્મ માને છે, તે મૂઢ છે. આ કાળે આત્માનું ધ્યાન ન થાય–આ કાળે સમ્યગ્દર્શન ન થાય,–
એનો અર્થ એ જ થયો કે આ કાળે આત્મા નથી.–આવા જીવની શ્રદ્ધામાં આત્માનો સ્વીકાર નથી પણ વ્યવહારના
રાગનો જ સ્વીકાર છે, ને તે રાગ કરતાં કરતાં ધર્મ થઈ જશે–એવો તેનો વિપરીત અભિપ્રાય છે.
એકાગ્ર થઈને તેનું અવલંબન લીધા વગર કદી સમ્યગ્દર્શનાદિ ધર્મ થતો નથી. જે જીવ આત્મસ્વભાવના અવલંબનનો
તો નકાર કરે છે અને રાગ કરતાં કરતાં ધર્મ થઈ જવાનું માને છે તે તો મોટો મૂઢ છે, અભવ્યના અભિપ્રાયમાં અને
તેના અભિપ્રાયમાં કાંઈ ફેર નથી, તેથી આચાર્યદેવે ૭૨ મી ગાથામાં તેને અભવ્ય કહ્યો છે. અરે, જો તને ધર્મનો પ્રેમ
હોય તો એકવાર અંતરમાં આત્માના સ્વભાવ તરફનો ઉલ્લાસ તો લાવ. તને બહારના વલણમાં પૂજા–ભક્તિ–જાત્રા
વગેરેના શુભરાગમાં–તો ઉલ્લાસ આવે છે, તેને બદલે જ્ઞાનાનંદસ્વભાવમાં તારા ઉલ્લાસને વાળ, તો તે સ્વભાવમાં
એકાગ્રતા વડે સમ્યગ્દર્શન વગેરે થાય. અત્યારે આ ભરતક્ષેત્રમાં પણ આવું થઈ શકે છે.
તો સદાય ધર્મકાળ વર્તે છે, ને ત્યાંથી જીવો મુક્તિ પામે છે. આ ભરતક્ષેત્રમાં અત્યારે સાક્ષાત્ મોક્ષ નથી, પરંતુ
મોક્ષના કારણભૂત એવા શુદ્ધઆત્માના ધ્યાન વડે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર થઈ શકે છે.
વ્યવહારમૂઢ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવને ધર્મની ગંધ પણ નથી. તે આત્માને તો એક કોર મૂકીને, રાગથી ધર્મ કરવા હાલી
નીકળ્યા છે, પણ એવો ભગવાનનો માર્ગ નથી. અરે, વીતરાગ સર્વજ્ઞદેવે જિનસૂત્રમાં આ કાળે આ ભરતક્ષેત્રે પણ
આત્મભાવનામાં સ્થિત મુનિઓને ધર્મધ્યાન હોવાનું કહ્યું છે; સમકિતી ગૃહસ્થને ચોથા ગુણસ્થાને પણ કયારેક
ધર્મધ્યાન હોય છે. ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્માના ધ્યાન વગર સમ્યગ્દર્શન પણ નથી થતું. માટે ચિદાનંદ સ્વભાવના
ધ્યાનની વાત સાંભળીને જે ઉલ્લાસ કરતો નથી ને ઊલટો તેનો નિષેધ કરીને અનાદર કરે છે તે જીવને ધર્મનો પ્રેમ
જ નથી. તેને રાગનો જ પ્રેમ છે; એટલે રાગ સહેલો લાગે છે, ને ધર્મધ્યાનને તે અશક્ય માને છે.–તેને ધર્મના
સ્વરૂપનું ભાન જ નથી.
સૂક્ષ્મ વાત નિર્ણયમાં ન આવે તો ત્યાં ‘ભગવાને કહ્યું તે પ્રમાણ’ એમ ધર્મી સમાધાન કરે છે; આત્મા શું, આત્માનો
સ્વભાવ શું–એવી મૂળભૂત વાત તો ભગવાને કહ્યા પ્રમાણે પોતે ઓળખીને નિર્ણય કરે છે. જે યથાર્થ નિર્ણય કરવાની
તો ના પાડે ને રાગ વડે ધર્મ માને,–ને પછી એમ બોલે કે “આણુ તાણું કાંઈ ન
ફાગણઃ ૨૪૮૨