Atmadharma magazine - Ank 152
(Year 13 - Vir Nirvana Samvat 2482, A.D. 1956).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 13 of 21

background image
: ૧૪૬ : આત્મધર્મ જેઠ : ૨૪૮૨
સૂત્રનાં પદોનો અને પદાર્થોના
સ્વરૂપનો નિશ્ચય કરવાની રીત
* • *
‘નિશ્ચયનયદ્વારા સૂત્રનાં પદો અને અર્થોનો નિશ્ચય થાય છે.’
[ સ્ત્ર ર્ MASTER KEY]
શ્ર પ્ર . રુ ત્ત્ પ્ર.
[લેખાંક પહેલો]

આ પ્રવચનસારની ૨૬૮ મી ગાથા વંચાય છે. આ ચરણાનુયોગ સંબંધી અધિકાર હોવા છતાં,
‘યથાર્થ વસ્તુસ્વરૂપનો નિર્ણય નિશ્ચયનયદ્વારા થાય છે’ –એ વાત આચાર્યદેવ ભેગી ને ભેગી જ
બતાવે છે; કેમ કે આ મૂળ પ્રયોજનભૂત વાત છે. નિશ્ચયનયવડે સૂત્રના પદોનો અને અર્થોનો નિશ્ચય
કર્યા વગર ચરણાનુયોગ કે મુનિદશા યથાર્થ હોય જ નહિ. માટે આચાર્યદેવ આ ગાથામાં કહે છે કે
મુનિ ‘સૂત્રાર્થ નિશ્ચયવંત’ હોય છે એટલે કે મુનિએ સૂત્રનાં પદોને અને અર્થોને નિશ્ચિત કર્યાં છે.
સૂત્રનાં પદોનો અને અર્થોનો નિશ્ચય કઈ રીતે થાય છે–તે બાબત સ્પષ્ટ ખુલાસો કરતાં ટીકામાં શ્રી
અમૃતચંદ્રસૂરિ કહે છે કે–“વિશ્વનો વાચક, ‘સત્’ લક્ષણવાળો એવો જે આખોય શબ્દબ્રહ્મ અને તે
શબ્દ બ્રહ્મનું વાચ્ય, સત્’ લક્ષણવાળું એવું જે આખુંય વિશ્વ તે બન્નેના જ્ઞેયાકારો પોતાનામાં યુગપદ
ગુંથાઈ જવાથી (–જ્ઞાતૃતત્ત્વમાં એકી સાથે નિર્ણીત થવાથી) તે બંનેના અધિષ્ઠાનભૂત ‘સત્’
લક્ષણવાળું જ્ઞાતૃતત્ત્વ નિશ્ચયનયદ્વારા ‘સૂત્રના પદો અને અર્થોના નિશ્ચયવાળું’ હોય...”
જુઓ, આ મુનિનું લક્ષણ! અને સૂત્રના પદોનો તથા તેના વાચ્યરૂપ અર્થનો નિશ્ચય કરવાની
આ રીત! આખા વિશ્વના કોઈ પણ પદાર્થનો નિર્ણય નિશ્ચયનયદ્વારા થાય છે, કેમ કે નિશ્ચયનય
યથાર્થ વસ્તુસ્વરૂપને બતાવનાર છે; અને વ્યવહારનય તો એકબીજામાં આરોપ કરીને કથન કરે છે
તેથી તેના દ્વારા યથાર્થ વસ્તુસ્વરૂપનો નિર્ણય થતો નથી.
અહીં તો આખાય શબ્દ બ્રહ્માનો એટલે કે ભગવાને કહેલા ચારે અનુયોગના બધાય શાસ્ત્રોનો
તથા તેના વાચ્યરૂપ આખાય વિશ્વનો એટલે કે બધાય દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયનો નિર્ણય કરવાની વાત છે.
તે નિર્ણય કઈ રીતે થાય? –કે નિશ્ચયનયદ્વારા સૂત્રના પદો અને અર્થોનો નિશ્ચય થાય છે. જેઓ
નિશ્ચયનય–અનુસાર વસ્તુસ્વરૂપ શું છે તે તો સમજતા નથી અને વ્યવહારનયના કથન પ્રમાણે જ
વસ્તુસ્વરૂપ માની લ્યે છે તેઓને સૂત્રનાં પદનો કે અર્થનો નિશ્ચય કરતાં આવડતો નથી.