નથી. તે માત્ર પુણ્યબંધનું કારણ છે. જીવદયાના શુભભાવને પાપ કહેનારા તો મૂઢ છે, તેને ધર્મ માનનાર પણ
મૂઢ–અજ્ઞાની છે, અને તે ભાવથી આત્મા પરનું કાંઈ કરી શકે એમ માનનાર પણ મૂઢ–અજ્ઞાની જ છે. પરથી ને
પર તરફના શુભભાવથી પણ પાર એવા પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને ઓળખે તે જ ધર્મી છે.
ભાઈ! શું અત્યારે તારો આત્મા મરી ગયો છે? આત્મા ત્રિકાળ છે તો તેનો ધર્મ પણ ત્રિકાળ એકરૂપ વર્તે છે. શું
ચોથા કાળનો આત્મા જુદી જાતનો ને પંચમકાળનો આત્મા જુદી જાતનો–એમ છે? નહિ, આત્મા તો તે જ છે,
કાળ પલટતાં આત્માનું સ્વરૂપ કાંઈ પલટી જતું નથી; એટલે ચોથા કાળે ધર્મનું જે સ્વરૂપ હતું તે જ અત્યારે છે.
“એક હોય ત્રણકાળમાં પરમારથનો પંથ” –ધર્મનું સ્વરૂપ ત્રણેકાળે એક જ છે. તેમાં કોઈ કાળે ફેરફાર થતો નથી.
જૈનધર્મને કાળની મર્યાદામાં કેદ કરી શકાય નહિ. જૈનધર્મ એ વસ્તુનું સ્વરૂપ છે, અર્થાત્ આત્માની શુદ્ધતા તે
જૈનધર્મ છે; આત્માને કાળની મર્યાદામાં કેદ કરી શકાય નહિ, વસ્તુસ્વરૂપનો નિયમ ફેરવી શકાય નહિ. કોઈ કાળે
વસ્તુસ્વરૂપ વિપરીત થતું નથી. ચેતનવસ્તુ જડ બની જાય કે જડ વસ્તુ ચેતન થઈ જાય–એમ કોઈ કાળે પણ
બનતું નથી, તેમ જે વિકારી ભાવ છે તેનાથી ધર્મ થઈ જાય–એમ પણ કોઈ કાળે બનતું નથી. માટે વસ્તુ
સ્વભાવરૂપ જૈનધર્મને કાળની મર્યાદામાં કેદ કરી શકાતો નથી.
રહેતાં પોતાના સ્વભાવ તરફ તેનું વલણ જાય છે એટલે સ્વભાવના સમ્યક્ શ્રદ્ધાન્–જ્ઞાન–આચરણરૂપ ધર્મ
તેને થાય છે.
એટલે કે સંસાર કદી સુધરે તેમ નથી, માટે સ્વભાવના સમ્યક્–શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણ વડે વિકારને બાળી નાંખીને
તું સંસારથી છૂટીને મોક્ષ પામી જા.
વિપરીત દેખે છે. આ ‘દેખત–ભૂલ’ એ જ સંસારનું મૂળ છે. અને વસ્તુના યથાર્થ સ્વભાવને દેખવો તે મોક્ષનું
મૂળ છે. વસ્તુના સ્વભાવને જાણ્યા વગર બહારથી જ્ઞાની ઓળખાય નહિ, અને જ્ઞાની કઈ રીતે ધર્મ કરે છે તે
પણ ઓળખાય નહિ. આ સંબંધી વાંદરાનું દ્રષ્ટાંત–એકવાર કેટલાક માણસો એકગામથી બીજે ગામ જતાં વચ્ચે
જંગલમાં રોકાયા. પોષ મહિનાની કડકડતી ઠંડીના દિવસો, એટલે આસપાસથી સુકા ડાળ–પાન ભેગા કરીને
ઢગલો કર્યો ને તેમાં ચીનગારી મૂકીને ભડકો કર્યો, અને તાપીને ટાઢ ઊડાડી. તે વખતે ઝાડ ઉપર બેઠેલા
વાંદરાઓએ તે જોયું. વાદરા પણ ટાઢથી થરથર ધૂ્રજે, એટલે તેમને પણ ટાઢ ઊડાડવાનું મન થયું. ઝાડપાનનો
ઢગલો તો ભેગો કર્યો. –પણ હવે ચીનગારી ક્યાં? માણસોએ ચકચકતું કાંઈક મૂકયું હતું એમ ધારીને રાતના
આગીયા જીવડા જે ચકચક થતા હોય છે તેને પકડયા ને ઢગલા વચ્ચે મૂક્યા! ઘણી મહેનત કરી પણ ભડકો થયો
નહિ ને વાંદરાભાઈની ટાઢ ઊડી નહીં. તેમ જ્ઞાનીઓએ તો આત્મામાં ચૈતન્ય–ચીનગારી પ્રગટાવી છે, અંતરમાં
અતીન્દ્રિય સ્વભાવની સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન રમણતા વડે તેને ધર્મ થાય છે, ને શુભરાગ વખતે તેઓ પૂજા–ભક્તિ–
દયા–દાન વગેરેમાં પણ પ્રવર્તે છે. ત્યાં અજ્ઞાની જીવો (વાંદરાની જેમ), જ્ઞાનીઓની ચૈતન્ય ચીનગારીને તો
ઓળખતા નથી, ને એકલા પૂજા–ભક્તિ દયા–દાન વગેરે શુભક્રિયાથી