Atmadharma magazine - Ank 155 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 23
single page version

: ૨૧૨ : ‘આત્મધર્મ’ : ભાદરવો : ૨૪૮૨

‘છે કર્મ અષ્ટ વિનષ્ટ, અષ્ટ મહાગુણે સંયુક્ત છે, શાશ્વત, પરમ ને લોક–અગ્ર વિરાજમાન શ્રી સિદ્ધ છે.’

આ રીતે બહિરાત્મા, અંતરાત્મા અને પરમાત્મા–એ ત્રણે પ્રકારના આત્માઓને ઓળખીને, તેમાંથી

બહિરાત્મપણાને તો હેય જાણીને છોડવું, અને અંતરાત્મા થઈને, પરમાત્મસ્વરૂપના ધ્યાન વડે પરમાત્મપણું પ્રગટ કરવું.

પ્રશ્ન:– (૨) अ: સાત તત્ત્વોનાં નામ લખો, અને તેમાંથી જીવતત્ત્વની, બંધતત્ત્વની અને

સંસારતત્ત્વની કેવી ભૂલ અજ્ઞાની કરે છે તે લખો.

ઉત્તર:– (૨) अ:–

સબંધમાં અજ્ઞાની જીવ નીચે પ્રમાણે ભૂલ કરે છે–

જીવતત્ત્વની ભૂલ: જીવનું સ્વરૂપ તો ચેતના અર્થાત્ દર્શનજ્ઞાનમય છે, અમૂર્તિક છે ને શરીરાદિ અજીવથી

તે ભિન્ન છે. જીવના આવા સ્વરૂપને તો મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ જાણતો નથી ને શરીરને જ આત્મા માને છે; અનુકૂળ
સામગ્રીના સંયોગથી તે પોતાને સુખી માને છે ને પ્રતિકૂળ સામગ્રીના સંયોગથી તે પોતાને દુઃખી માને છે. વળી
હું નિર્ધન, હું ધનવાન, હું રોગી, હું નિરોગી, હું રાજા, હું રંક–એ પ્રમાણે તેને જીવ માને છે, તથા શરીરનો જન્મ
જતાં જીવની ઉત્પત્તિ માને છે, તથા શરીરનો વિયોગ થતાં જીવનો જ નાશ માને છે; એ પ્રમાણે શરીરાદિ બાહ્ય
પદાર્થોની અવસ્થાને જીવની જ અવસ્થા જાણે છે, અથવા રાગાદિને જ આત્માનું સ્વરૂપ માને છે, પણ તે

શરીરાદિથી તદ્ન ભિન્ન અને રાગરહિત શુદ્ધચૈતન્યસ્વરૂપ જીવને તે અજ્ઞાની ઓળખતો નથી, તે જીવતત્ત્વની
ભૂલ છે. (જીવતત્વની ભૂલમાં અજીવ વગેરે તત્ત્વોની ભૂલ પણ ભેગી હોય જ.)

બંધતત્ત્વની ભૂલ:– મિથ્યાત્વ તેમજ હિંસાદિક તીવ્ર કષાયરૂપ ભાવો તે પાપ છે, ને દયાદિક મંદકષાયરૂપ

ભાવો તે પુણ્ય છે. આ પાપ તેમજ પુણ્ય–બંને ભાવો જીવને દુઃખકારક અને બંધનનું જ કારણ છે; છતાં
મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ તે બંનેને બંધનું કારણ ન જાણતાં તેમાંથી પુણ્યને તે ધર્મનું કારણ માને છે, એટલે કે બંધના
કારણને મોક્ષનું કારણ માનીને તે સેવે છે. જેમ બેડી સોનાની હો કે લોઢાની હો, પણ તે બંધનકર્તા જ છે, તેને
પુણ્ય અને પાપ એ બંને બંધનકર્તા જ છે, છતાં અજ્ઞાની માત્ર પાપને જ બંધનું કારણ જાણીને છોડવા જેવો માને
છે, પણ પુણ્યને તે બંધનું કારણ નથી જાણતો પણ મોક્ષનું કારણ માને છે, તે તેની બંધતત્ત્વની ભૂલ છે. વળી

પુણ્ય–પાપના નિમિત્તે જે બાહ્યસામગ્રીનો સંયોગ થાય તેમાં પણ અજ્ઞાની જીવ પોતાના જ્ઞાનાનંદ અબંધસ્વરૂપને
ભૂલીને પ્રીતિ–અપ્રીતિ કરે છે; પણ પુણ્ય–પાપના બંધનથી રહિત એવા પોતાના શુદ્ધજ્ઞાનસ્વરૂપને ઓળખા નથી,
ને બંધને જ પોતાનું સ્વરૂપ માને છે, તે બંધતત્ત્વની ભૂલ છે.

સંવરતત્ત્વની ભૂલ:– સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ જે સંવર છે તે આત્માને કલ્યાણનું કારણ છે અર્થાત્ તે

મોક્ષનું કારણ છે. પણ અજ્ઞાની જીવ તે સમ્યગ્દર્શનાદિને કષ્ટદાયક માને છે, આત્માના સ્વરૂપની સમજણ વગેરે
કરવી તે તો તેને દુઃખ અને કષ્ટરૂપ લાગે છે, તેના શ્રવણમાં ને તેના ઉપાયમાં તેને કંટાળો આવે છે, ને વિષયકષાયો
તેને ઈષ્ટ લાગે છે; તેથી તે સમ્યગ્દર્શનાદિ સંવરતત્ત્વનો ઉપાય કરતો નથી. આ તેની સંવરતત્ત્વની ભૂલ છે.

આ રીતે જીવાદિ તત્ત્વોની ભૂલ તે મિથ્યાત્વ છે, ને તે મિથ્યાત્વને લીધે જીવ ઘોર દુઃખમય સંસારમાં

પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે.

પ્રશ્ન:– (૨) बः– સાત તત્ત્વોમાંથી કેટલા તત્ત્વો દ્રવ્યરૂપ છે, કેટલા નિર્મળપર્યાયરૂપ છે અને કેટલા

મલિન પર્યાયરૂપ છે–તે જણાવો.

ઉત્તર:– (૨) ब:–

સાત તત્ત્વોમાંથી જીવ ને અજીવ એ બે તત્ત્વો દ્રવ્યરૂપ છે; સંવર–નિર્જરા ને મોક્ષ એ ત્રણે તત્ત્વો નિર્મળ–

પર્યાયરૂપ છે, તેમાંથી સંવર–નિર્જરા તે સાધકરૂપ (અધૂરી) નિર્મળપર્યાય છે, ને મોક્ષ તે સાધ્યરૂપ (પૂરી)
નિર્મળદશા છે; આસ્રવ અને બંધ એ બે તત્ત્વો મલિનપર્યાયરૂપ છે. (પુણ્ય–પાપ એ બંનેનો સમાવેશ આસ્રવ–
બંધમાં થઈ જાય છે.)

પ્રશ્ન:– (૩) अ:– નીચેના શબ્દોની વ્યાખ્યા લખો–

PDF/HTML Page 22 of 23
single page version

(૧) નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન (૨) કુધર્મ (૩) વ્યવહાર સમ્યગ્દર્શન (૪) કુગુરુ (પ) એકાન્તવાદ (૬) નિર્જરા

ઉત્તર (૩) अ:–

(૧) નિશ્ચયસમ્યગ્દર્શન:– જગતના સમસ્ત પર દ્રવ્યોથી ને પરભાવોથી ભિન્ન પોતાના શુદ્ધ આત્માની

શ્રદ્ધા કરવી–અટળ રુચિ કરવી–અનુભવસહિત પ્રતીત કરવી તે નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન છે.

(૨) કુધર્મ:– જ્યાં મિથ્યાત્વ તથા રાગદ્વેષરૂપ ભાવહિંસામાં તેમજ ત્રસસ્થાવર જીવોના ઘાતરૂપ દ્રવ્ય–

હિંસામાં ધર્મ માનવામાં આવતો હોય, અને સર્વજ્ઞદેવ, નિર્ગ્રંથગુરુ વગેરેના સ્વરૂપને વિપરીત માનવામાં આવતું

હોય તે કુધર્મ છે.

(૩) વ્યવહાર સમ્યગ્દર્શન:– જીવ અજીવાદિ સાતે તત્ત્વોને જેમ છે તેમ જાણીને શ્રદ્ધા કરવી, તથા

સર્વજ્ઞદેવ, નિર્ગ્રંથગુરુ અને અનેકાન્તમય અહિંસા ધર્મ તેની શ્રદ્ધા કરવી તે વ્યવહાર સમ્યગ્દર્શન છે.

(૪) કુગુરુ:– જેના અંતરમાં મિથ્યાત્વાદિ પરિગ્રહ વર્તે છે, જેઓ પોતાની મહંતતા અર્થે કુલિંગ–ખોટા

વેષો ધારણ કરે છે, અથવા વસ્ત્રાદિ પરિગ્રહ રાખીને પણ પોતાને મુનિ મનાવે છે, –તેને કુગુરુ જાણવા. કુગુરુઓ
તે પથ્થરની નૌકા સમાન છે, પથ્થરની નૌકાની માફક તેઓ સ્વયં તો ભવસાગરમાં ડુબે છે ને તેમનો આશ્રય

(શ્રદ્ધા–ભક્તિ) કરનારાને પણ તે ડુબાડે છે.

(પ) એકાન્તવાદ:– વસ્તુ તો નિત્ય–અનિત્ય ઈત્યાદિ અનેક ધર્મસ્વરૂપ હોવા છતાં, બીજા ધર્મોની

અપેક્ષા છોડીને તેને સર્વથા એક જ ધર્મરૂપ કહેવી તે એકાન્તવાદ છે. જેમ કે ‘આત્મા નિત્ય જ છે’ –અથવા

‘આત્મા અનિત્ય જ છે’ –એમ માનવું તે બંને એકાન્તવાદ છે.

(૬) નિર્જરા:– સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના બળથી પૂર્વકર્મોનું ખરી જવું તે નિર્જરા છે. શુદ્ધોપયોગથી

આત્મામાં એકાગ્ર થતાં શુભ–અશુભ સમસ્ત ઈચ્છાઓ રોકાઈ જાય છે તે તપ છે, તેના વડે કર્મો ખરી જાય છે;

તેમાં શુદ્ધોપયોગ તે ભાવ નિર્જરા છે, ને જડકર્મોનું અંશે ખરી જવું તે દ્રવ્યનિર્જરા છે.

પ્રશ્ન:– (૩) બ:– નીચેના વિષયો પૂર્વાપર સંબંધ આપીને સમજાવો–

(૧)......... સો સમ્યગ્જ્ઞાન કલા હૈ. (૨)......... શિવસ્વરૂપ શિવકાર.

(૩)......... તિનહી કો સેવત ગિનત ચૈન. (૪)......... આતમ–અનાતમ કે જ્ઞાનહીન.

(૫)......... જગજાલ ભ્રમણ કો દેહુ ત્યાગ.

ઉત્તર:– (૩) બ:– (૧) નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગરૂપ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રનું સ્વરૂપ બતાવતાં પં.

દૌલતરામજી છહ ઢાળામાં ત્રીજી ઢાળમાં કહે છે કે–

પરદ્રવ્યનિતેં ભિન્ન આપમેં રુચિસમ્યક્ત્વ ભલા હૈ,

આપ રૂપ કો જાનનો સો સમ્યક્જ્ઞાન કલા હૈ...

પરથી ભિન્ન પોતાના શુદ્ધાત્માની રુચિ તે સમ્યક્ત્વ છે, અને પોતાના આત્મસ્વરૂપનું જ્ઞાન તે

સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપી કળા છે........

(૨) છહ ઢાળાના મંગલાચરણમાં જ કહે છે કે–

તીન ભુવન મેં સાર વીતરાગ–વિજ્ઞાનતા, શિવસ્વરૂપ શિવકાર નમહું ત્રિયોગ સમ્હારિકે.

રાગ–દ્વેષ રહિત એવું જે વીતરાગી–વિજ્ઞાન તે ત્રણ ભુવનમાં સારભૂત છે અને તે શિવસ્વરૂપ એટલે કે

કલ્યાણ–સ્વરૂપ છે, તથા શિવકાર એટલે મોક્ષ કરાવનારું છે; તેથી તે વીતરાગીવિજ્ઞાનને મન–વચન–કાયાથી

સાવધાની–પૂર્વક નમસ્કાર કરું છું.

(૩) મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવો તત્ત્વોની વિપરીત શ્રદ્ધા કઈ રીતે કરે છે તે બતાવતાં બીજી ઢાળમાં કહે છે કે–

તન ઉપજત અપની ઉપજ જાન, તન આપ કો નાશ માન,

આદિ પ્રગટ યે દુઃખ દૈન, તિનહી કો સેવત ગિનત ચૈન.

શરીર ઊપજતાં પોતાના આત્માની ઉત્પત્તિ માને છે ને શરીરનો નાશ થતાં પોતાના આત્માનો નાશ

માને છે. તથા રાગાદિક પ્રગટપણે દુઃખ દેનારા હોવા છતાં તેના સેવનથી સુખ માને છે.

(૪–૫) બીજી ઢાળમાં, ગૃહીત મિથ્યાચારિત્રનું સ્વરૂપ બતાવીને તે છોડવાનો ઉપદેશ આપતાં કહે છે કે–

જો ખ્યાતિ લાભ પૂજાદિ ચાહ ધરિ કરત વિવિધ વિધ દેહ દાહ,

આતમ–અનાતમ કે જ્ઞાનહીન જે જે કરની તન કરન છીન;

તે સબ મિથ્યા ચારિત્ર ત્યાગ અબ આતમ કે હિત પંથ લાગ,

જગજાલ ભ્રમણ કો દેહુ ત્યાગ અબ દૌલત નિજ આતમ સુપાત્ર.

[અનુસંધાનાર્થે જાુઓ ટાઈટલ પૃષ્ઠ ૨]

PDF/HTML Page 23 of 23
single page version

ATMADHARMA Regd. No. B. 4787

શ્રી જિનમંદિર – જન્મોત્સવ ફંડ

રૂા. ૮૭૮૫૭/– આત્મધર્મ અંક નંબર ૧૫૪ માં જણાવ્યા મુજબ ત્યાર પછી
૧૦૦૧/– શેઠશ્રી રૂપચંદજી દહેરાદુન

૧૫૧/– મોદી વ્રજલાલ નાગરદાસ, ચંપકલાલ નાગરદાસ, રસિકલાલ નાગરદાસ
૧૦૧/– શેઠશ્રી નેમીચંદજી પાટની કીશનગઢ

૧૦૧/– શેઠશ્રી દેવચંદ રાયચંદ મોમ્બાસા

૧૦૧/– ગાંધી રતિલાલ મોતીચંદના ધર્મપત્ની સુભદ્રા તરફથી રાજકોટ

૧૦૦/– સ્વ. લલીતાબહેન વતી મોતીલાલ મેઘજી મોમ્બાસા

૧૦૦/– સૂર્યકળાબહેન મોતીલાલ મોમ્બાસા

૬૭/– મણીબહેન નેમચંદ કાનજી નાઈરોબી

૬૭/– સ્વ. ગાંધી કેશવલાલ મોહનલાલ રખીયાળ

૬૭/– શેઠશ્રી મયાચંદ છગનલાલ કલકત્તાવાળા

૬૭/– શેઠશ્રી ભગવાનજી ખેતશી તથા તેમના ધર્મપત્ની તરફથી જામનગર

૬૭/– છોટાલાલ દેવચંદ હા. શાંતાબેન અમદાવાદ

૬૭/– શેઠશ્રી ચુનીલાલ દેવચંદ હા. શાંતાબેન અમદાવાદ

૬૭/– મોદી ચીમનલાલ ઠાકરશી મુંબઈ

૬૭/– દોશી નરશીદાસ છગનલાલ વડોદરા

૬૭/– મહેતા ગોરધનદાસ ફુલચંદ સોનગઢ

૬૭/– મહેતા નૌતમલાલ ફૂલચંદ રાજકોટ

૬૭/– મણીબહેન તારાચંદ રાજકોટ

૬૭/– વકીલ તલકશી માણેકચંદ વઢવાણ

૬૭/– ડોકટર અમીચંદ છગનલાલ સુરત

૬૭/– શેઠશ્રી મણીલાલ હરખચંદ વઢવાણ

૨૬૯/– રૂા. ૬૭ થી નીચેની રકમો

સાંકુબહેન તથા ડાહીબહેન, બબાલાલ હેમચંદ જીવરાજ,
કોઠારી શાંતિલાલ લખમીચંદ, કસ્તુરચંદ હીરાચંદ,
કચ્છી પ્રેમજી દેવજી, સમજુબહેન વહોરા, રાયચંદ જીવરાજ,
પ્રફુલ્લાબહેન,

૯૦૭૧૯/– (નેવું હજાર સાતસો ઓગણીસ ત્રણઆના)

અંકે રૂપિયા નેવું હજાર સાતસો ઓગણીસ ત્રણ આના પૂરા.

મુદ્રક:– જમનાદાસ માણેકચંદ રવાણી, અનેકાન્ત મુદ્રણાલય: વલ્લભવિદ્યાનગર (ગુજરાત)

પ્રકાશક:– શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ વતી જમનાદાસ માણેકચંદ રવાણી, વલ્લભવિદ્યાનગર (ગુજરાત)

< Previous Page