Atmadharma magazine - Ank 155
(Year 13 - Vir Nirvana Samvat 2482, A.D. 1956).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 12 of 23

background image
: ભાદરવો : ૨૪૮૨ ‘આત્મધર્મ’ : ૨૦૩ :
• ભેદજ્ઞાન – પ્રશ્નોત્તર •
[શ્રી સમયસાર – કર્તાકર્મ અધિકાર ઉપરના પ્રવચનોમાંથી]
વિકાર સાથેના કર્તાકર્મપણાની પ્રવૃત્તિ ટાળીને જેઓ જ્ઞાનમય
થયા ને મુક્તિ પામ્યા એવા સિદ્ધ ભગવંતોને નમસ્કાર હો.
(૧) પ્રશ્ન:– મોક્ષનું અને સંસારનું કારણ શું છે?
ઉત્તર:– આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તે કર્તા થઈને પોતાનું જ્ઞાનકાર્ય કરે તે જ જ્ઞાનીનું ખરું કર્મ છે, અને તે
મોક્ષનું કારણ છે. તેને બદલે, ‘હું જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા કર્તા છું ને આ ક્રોધાદિભાવો મારાં કર્મ છે’ –એવી જે
અજ્ઞાનીને વિકાર સાથે કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ છે તેનું ફળ સંસાર છે. પોતાના ત્રિકાળી જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ સાથે
પર્યાયની એકતા કરતો નથી ને વિકાર તે જ હું–એમ વિકારમાં એકતાબુદ્ધિ કરીને અજ્ઞાની તેનો કર્તા થાય છે, એ
જ સંસારનું કારણ છે. જ્ઞાની તો ચૈતન્યસ્વભાવમાં એકતા કરીને જે નિર્મળપર્યાય થઈ તેના જ કર્તા થાય છે, ને
ક્રોધાદિથી પોતાને ભિન્ન જાણે છે, –એ રીતે ભેદજ્ઞાન વડે તે મુક્તિ પામે છે.
(૨) પ્રશ્ન:– આચાર્યદેવે આ કર્તાકર્મ અધિકારનું મંગલાચરણ કઈ રીતે કર્યું છે?
ઉત્તર:– સમ્યગ્જ્ઞાનનો મહિમા કરીને મંગલાચરણ કર્યું છે; કેમ કે સમ્યગ્જ્ઞાન પોતે મંગળસ્વરૂપ છે તેથી
આચાર્યદેવે મંગલાચરણમાં તેનો જ મહિમા કર્યો છે.
(૩) પ્રશ્ન:– સમ્યગ્જ્ઞાન કેવું છે?
ઉત્તર:– અજ્ઞાનથી ઉત્પન્ન થયેલી કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિને સર્વ તરફથી શમાવી દેનારું છે અને જીવને મુક્તિ
પમાડનારું છે.
(૪) પ્રશ્ન:– કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ એટલે શું?
ઉત્તર:– હું કર્તા છું ને આ ક્રોધાદિ ભાવો મારાં કર્મ છે–એવી મિથ્યાબુદ્ધિથી અજ્ઞાની ક્રોધાદિ સાથે
એકત્વપણે પરિણમે છે તેનું નામ કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ છે; તે કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિનું ફળ સંસાર છે, અને
સમ્યગ્જ્ઞાનજ્યોતિ વડે તેનો નાશ થતાં મોક્ષ થાય છે.
(૫) પ્રશ્ન:– સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપ જ્યોતિ કેવી છે?
ઉત્તર:– સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપ જ્યોતિ એવી છે કે જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકાગ્ર થઈને અજ્ઞાનવડે ઊપજેલી એવી
કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિને બધી તરફથી દાબી દ્યે છે, વિકારના એક અંશને પણ પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવના કાર્યપણે તે
સ્વીકારતી નથી: વિકારના કર્તૃત્વને સર્વ તરફથી છેદી નાંખતી, ભેદજ્ઞાનજ્યોતિ ઝણઝણાટ કરતી સ્ફુરાયમાન
થાય છે. તે જ્ઞાન–જ્યોતિ એવી પરમ ઉદાત્ત છે કે રાગને આધીન જરાપણ થતી નથી, વળી તે અત્યંત ધીર છે–
અંદરના ચૈતન્યસ્વરૂપમાં તે ઠરતી જાય છે, આકુળતા રહિત થઈને શાંત–રસમાં તે લીન થતી જાય છે અને
ચૈતન્યતત્ત્વને સમસ્ત પરભાવોથી તે ભિન્ન દેખે છે, તથા વિશ્વને જાણવાનો તેનો સ્વભાવ છે. આવી
ભેદજ્ઞાનજ્યોતિ જગતને મંગળરૂપ છે. તે જ્ઞાનજ્યોતિનો મહિમા કરવો તે માંગળિક છે.
જે જ્ઞાનજ્યોતિ પ્રગટી તે ચૈતન્યના આનંદમાં લીન થયેલી છે તેથી અનાકુળ છે; તેનામાં એવી આકુળતા નથી