ચિત્તમાં તેને સાચવવાનો ગભરાટ રહ્યા જ કરે છે; અને અંતમાં તેનો ત્યાગ થતાં પણ મહા દુઃખ થાય છે. આ
રીતે જેની આદિમાં મધ્યમાં ને અંતમાં દુઃખ જ છે–એવા અહિતકર વિષયભોગોને ક્યો બુદ્ધિમાન ‘સુખબુદ્ધિથી’
સેવન કરશે? જ્ઞાનીને ભોગ તરફ જરાક વૃત્તિ હોય તોપણ તેને તેમાં સુખબુદ્ધિ નથી, એટલે સુખબુદ્ધિથી તેને
વિષયોનું સેવન નથી. અજ્ઞાનીને તો વિષયોમાં સુખબુદ્ધિ છે. ભલે કદાચિત્ બહારથી તેણે વિષયોનો ત્યાગ હોય,
પણ અભિપ્રાયમાં રાગની શુભવૃત્તિના વેદનમાં સુખ માને છે તો તેના વિષયોમાં સુખબુદ્ધિ તો ઊભી જ છે; ને
જ્ઞાનીને વિષયભોગના પ્રસંગ વખતે ય તેમાં સુખબુદ્ધિ જરાય નથી, વિષયો તરફની વૃત્તિને તે દુઃખમય જાણે છે.
મારું સુખ તો મારા ચૈતન્યના વેદનમાં છે.
વિષયોમાં મારું સુખ નથી; ચૈતન્યસ્વરૂપમાં જ મારી શાંતિ છે, ચૈતન્ય સન્મુખ થતાં પરમ તૃપ્તિ વેદાય છે, ત્યાં
બહારના વિષયોની જરૂર પડતી નથી. હજી ભોગનો ભાવ સર્વથા છૂટી ગયા પહેલાંં તારો અભિપ્રાય તો
બદલાવી નાંખ.–અરે, મારું સુખ બહારમાં નહિ, મારું સુખ તો મારામાં જ છે.–આવો અભિપ્રાય થતાં આખા
જગતમાં વિષયોમાંથી સુખબુદ્ધિ છૂટી જશે, એટલે અભિપ્રાયમાં આખા જગતના વિષયોનો ત્યાગ થઈ જશે.
આખા જગતના વિષયો ભોગવવાની બુદ્ધિ ઊંડેઊંડે પડી જ છે. આમ જ્ઞાનસ્વભાવના વેદનનો આનંદ જેને નથી
ભાસતો તેને ઈન્દ્રિયવિષયોમાં આનંદ ભાસે છે. પણ અરે ભાઈ! તારી તૃષ્ણાનો દાહ વિષયો વડે કદી શાંત નહિ
થાય, વિષયો તરફના વલણથી તો ઉલટો તારો તૃષ્ણા–અગ્નિ વધારે ફાટશે. વિષયો તરફના વલણમાં પહેલાંં–પછી
કે અંત ક્યાંય સુખ નથી, ક્યાંય તૃપ્તિ નથી. જેમ જગતમાં લાકડાંથી અગ્નિ તૃપ્ત થતો નથી છતાં કદાચ તે તો
લાકડાથી તૃપ્ત થઈ જાય, દરિયો નદીઓનાં પાણીથી તૃપ્ત થતો નથી છતાં કદાચ તે તો તૃપ્ત થઈ જાય, પરંતુ
જગતમાં જીવોની વિષય–તૃષ્ણા વિષયોના ઉપભોગ વડે કદી પણ તૃપ્ત થતી નથી. અસંખ્ય વર્ષ સુધી સ્વર્ગના
ભોગોપભોગ વડે પણ જીવને તૃપ્તિ થતી નથી. ભોગની જેને તૃષ્ણા છે તે કદી તેને છોડતો નથી, એક
વિષયમાંથી બીજા વિષયમાં, ને બીજામાંથી ત્રીજા વિષયમાં અજ્ઞાનીની વૃત્તિ વળ્યા જ કરે છે, પણ વિષયોમાંથી
તેની વૃત્તિ વિરામ પામતી નથી. વિષયો તો કદાચિત્ તેને છોડીને ચાલ્યા જાય છે છતાં પણ તેની તૃષ્ણા મૂઢને
છૂટતી નથી. વિષયો મળે તોય દુઃખ, ને વિષયો ન મળે તોય મહાદુઃખ,