: આસો : ૨૪૮૨ ‘આત્મધર્મ’ : ૨૨૧ :
હિતનો ઉપદેશ
આ ઈષ્ટોપદેશ છે; આત્માનું હિત શેમાં છે તેનો આ ઉપદેશ છે. મોક્ષપદ આત્માને પરમ
હિતરૂપ છે, એ સિવાય બહારના સંયોગોમાં આત્માનું સુખ નથી.
અજ્ઞાની જીવો બહારના સંયોગોમાં સુખ માને છે; તેને અહીં સમજાવે છે કે અરે ભાઈ!
જો એ સંયોગોમાં સુખ હોત તો, તીર્થંકર–ચક્રવર્તી વગેરે મહાપુરુષોએ રાજ્યાદિ વૈભવને છોડીને
કેમ ચાલ્યા ગયા? તીર્થંકર જેવા મહાપુરુષો સંસારના અપાર વૈભવને છોડીને સાધુ થયા ને
આત્મસાધનામાં એકાગ્ર થયા; કેમકે તેમણે સંયોગમાં સુખ ન જોયું, આત્માના સ્વભાવમાં સુખ
જ છે એમ તેમણે જોયું. સંયોગમાં તો સુખ નથી, ને સંયોગ તરફના આશ્રયમાં પણ કયાંય સુખ
નથી, તેમાં આકુળતા જ છે. એક પ્રકારની આકુળતા ન મટે ત્યાં તો બીજી અનેક પ્રકારની
આકુળતા ઊભી થાય છે.
શિષ્ય પ્રશ્ન કરે છે કે–અનુકૂળ સંયોગો ચાલ્યા જાય ને પ્રતિકૂળતા આવે ત્યારે તો સુખ
નહિ, પરંતુ જ્યાં સુધી અનુકૂળ સામગ્રીનો સંયોગ રહે ત્યાં સુધી તો સુખ છે ને?
તેના ઉત્તરમાં આચાર્યદેવ કહે છે કે અરે ભાઈ! સંયોગ તરફની તુષ્ણા તે દુઃખની જ
જનેતા છે. ‘હું ચૈતન્યતત્ત્વ છું. મારામાં જ મારું સુખ છે’–એ ચૂકીને પર સંયોગમાં સુખબુદ્ધિ કરે
છે તે મૂઢતા છે ને તે મોટું દુઃખ છે. પોતાનું સુખ પરમાં કેમ હોય? આત્મવસ્તુ પોતે જ
સુખસ્વરૂપ છે, તેનું સુખ કયાંય બહારમાં નથી.
ચૈતન્યસંપદાને ચૂકીને અજ્ઞાની જીવ બહારની જડ સંપત્તિમાં સુખ માને છે, તે મૂઢતા છે.
ભાઈ, તારા આત્મામાં સર્વજ્ઞતા, અતીન્દ્રિય આનંદ વગેરે સિદ્ધભગવાન જેવો વૈભવ ભરેલો છે,
તેમાં જ તારું સુખ છે. તારા સ્વરૂપની સંપદા પાસે ચક્રવર્તીના રાજની સંપત્તિ પણ તુચ્છ છે.
માટે તારા સ્વરૂપની સંપદાને ઓળખીને તેની સન્મુખ થઈને તેનો ભોગવતો કર, તેમાં જ તારું
સુખ છે. પ્રભો! એક વાર અંદરમાં તો નજર કર. તારા આત્માનો વિશ્વાસ તો કર કે મારો
આત્મા જ સુખસ્વરૂપ છે, એમાં અંતર્મુખ થયે જ મારું હિત છે, એ સિવાય બહિર્મુખ વલણમાં
કયાંય મારું હિત નથી.
અનંતકાળે દુર્લભ એવું મનુષ્યજીવન, તેનો અલ્પકાળ છે, તે કાંઈ કાયમ રહેવાનું નથી.
પણ અજ્ઞાની–અવિવેકી જીવ માંડમાંડ મળેલા આ મનુષ્ય અવતારને વિષય–કષાય ખાતર
વેડફી નાખે છે, આત્માનું હિત કેમ થાય? ને જન્મ–મરણના દુઃખમાંથી જીવનો છૂટકારો કેમ
થાય–તેનો તે