પરિણામોના અનુભવના ઉપરમસ્વરૂપ અભોકતૃત્વ શક્તિ છે.” જ્ઞાનને અંતરમાં વાળતાં જે અતીન્દ્રિય આનંદનો
ભોગવટો થયો તેમાં હર્ષ–શોકના ભોગવટાનો અભાવ છે. હર્ષ–શોકાદિ વિકારી ભાવોને કર્મથી કરવામાં આવેલા
કહ્યા તે જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી કહ્યું છે; અકર્તૃત્વશક્તિના વિવેચનમાં તેનો ઘણો ખુલાસો આવ્યો છે તે મુજબ
આ અભોકતૃત્વશક્તિમાં પણ સમજી લેવું.
વેદનથી છૂટીને અંર્તઅનુભવના નિર્વિકાર આનંદનું વેદન થઈ શકે નહીં. તે ઉપરાંત અહીં તો પર્યાયને ભેળવીને
એવી વાત છે કે, પર્યાયમાં જેને એકાંત હર્ષ–શોકનું જ વેદન છે ને તેનાથી પાર જ્ઞાયકસ્વભાવનું વેદન જરાપણ
નથી, તેને આત્માની અભોકતૃત્વશક્તિની શ્રદ્ધા થઈ જ નથી. સાધકને, અલ્પ–હર્ષાદિ વખતે પણ તેનાથી ભિન્ન
જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ વર્તે છે એટલે એકલા હર્ષાદિનું જ વેદન તેને નથી પણ દ્રષ્ટિના બળે હર્ષશોકના
અભાવરૂપ જ્ઞાયકસ્વભાવનું વેદન પણ તેને વર્તે જ છે; એ રીતે તેને અભોક્તાશક્તિનું નિર્મળ પરિણમન શરૂ
થઈ ગયું છે.
નથી ભોગવતો, પણ પર તરફના વલણથી હર્ષ–શોકના ભાવ કરીને અજ્ઞાનભાવથી માત્ર તેને જ ભોગવે છે.
અહીં અભોક્તૃત્વશક્તિમાં તો આચાર્યદેવ એમ સમજાવે છે કે તે હર્ષ–શોકના ભાવો પણ આત્માના
જ્ઞાયકસ્વભાવથી જુદા છે તેથી તેને ભોગવવાનો પણ આત્માનો સ્વભાવ નથી. આત્માનો સ્વભાવ તો
જ્ઞાયકસ્વભાવમાં એકાગ્ર થઈને પોતાના વીતરાગીઆનંદને ભોગવવાનો છે.
• હર્ષ–શોક–ચિંતા વગેરેનો ભોગવટો આત્માના દ્રવ્ય–ગુણમાં નથી, માત્ર અજ્ઞાનદશામાં એક