જ આત્માનો સ્વભાવ છે. ઈચ્છા અને કંપન બંને વિકાર છે. જીવ એમ ઈચ્છા કરે કે હું અમુક ઠેકાણે (નંદીશ્વર
વગેરે) જાઉં, છતાં આત્મપ્રદેશોમાં ત્યાં જવાની ક્રિયા ન પણ થાય, કેમકે ત્યાં જવાની ઈચ્છા અને ત્યાં જવાની
વગરનો અને કંપન વગરનો છે, અત્મા તો વીતરાગી અકંપસ્વભાવી છે. આત્માના પ્રદેશોમાં જે કંપન–ધ્રૂજારો
થાય છે અને તેના નિમિત્તે કર્મો આવે છે–તે માત્ર વર્તમાન પૂરતી લાયકાત છે, આત્માની ત્રિકાળી શક્તિમાં તે
નથી. જો ત્રિકાળી શક્તિમાં કંપન હોય, તો તો સદાય કર્મ આવ્યા જ કરે, ને આત્મા કર્મરહિત મુક્ત કદી થઈ જ
ન શકે. પણ આત્માની નિષ્ક્રિય શક્તિ છે, તે કદી કર્મને નિમિત્ત થતી નથી, અને આવા આત્મસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી
ક્ષણેક્ષણે કર્મનું નિમિત્તપણું છૂટતું જાય છે, ને સર્વ કર્મનો અભાવ થઈને સિદ્ધદશા પ્રગટે છે, ત્યાં આત્મા સાદિ–
અનંત અકંપપણે સ્થિર રહે છે. ચૌદમા ગુણસ્થાનથી જ અકંપણું થઈ જાય છે, ત્યાં આત્માને કર્મનો આસ્રવ
સર્વથા અટકી ગયો છે. નીચલી દશામાં કંપન તો હોય, પરંતુ તે હોવા છતાં, આત્મસ્વભાવ શું છે તેની
ઓળખાણ કરવાની આ વાત છે. આત્માનો સ્વભાવ શું છે તે લક્ષમાં લઈને તેની હા તો પાડે, પછી તે
સ્વભાવ પ્રતીતમાં આવતાં જ પ્રદેશોનું કંપન અંશે અટકી જાય. હા, એટલું ખરું કે તે કંપન હોવા છતાં
મિથ્યાત્વાદિના રજકણો તો તેને આવતાં જ નથી. તેરમા ગુણસ્થાને જ્ઞાન–આનંદ પૂરા થઈ ગયા છે, છતાં ત્યાં
પ્રદેશોનું કંપન હોય છે. અનાદિથી માંડીને તેરમા ગુણસ્થાન સુધી પ્રદેશોનું કંપન હોય છે. એક સમય પણ
પર્યાયમાં અકંપપણું થાય તો મુક્તિ થયા વિના રહે નહીં; અને અકંપ–આત્મ–સ્વભાવની પ્રતીત કરે તેને પણ
મુક્તિ થયા વિના રહે નહિ. અકંપસ્વભાવને પ્રતીતમાં લેવા જતાં એકલું અકંપપણું જુદું પ્રતીતમાં નથી આવતું
પણ અકંપપણાની સાથે જ રહેલા શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આનંદ–પ્રભુતા વગેરે અનંત ગુણોનો પિંડ આત્મા પ્રતીતિમાં આવે
શ્રદ્ધા અને સ્થિરતા કરીને કેવળજ્ઞાન પામી શકાય છે. કોઈ જીવ જ્ઞાનમાં એમ વિચારે કે હું પ્રદેશોના કંપનને
રોકી દઉં, –તો એમ ન રોકાય, કેમ કે જ્ઞાનક્રિયાથી કંપનરૂપ ક્રિયા જુદી છે. માટે તું તારા સમ્યક્ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન ને
આનંદનો ઉદ્યમ કર, પ્રદેશોનું કંપન કાંઈ તારા શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આનંદને રોકતું નથી. કેવળજ્ઞાન થયા પછી પણ
કોઈને લાખો–અબજો વર્ષો સુધી કંપન રહે, છતાં ત્યાં કેવળજ્ઞાનને કે પૂર્ણાનંદને જરાય બાધા નથી આવતી.
પ્રદેશોની સ્થિરતા તો સહેજે તેના કાળે થઈ જશે, જીવે તો પોતાના જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન ને
એકાગ્રતાનો જ ઉદ્યમ કરવાનો છે. કેવળી ભગવાનને પ્રદેશોનું કંપન હોવા છતાં આત્માનો અકંપસ્વભાવ
કેવળજ્ઞાનમાં પ્રત્યક્ષ જણાઈ ગયો છે, તેમ જ અકંપદશા પ્રગટશે તે પણ જણાઈ ગયું છે.
કે ‘ભગવાનનું બળ કેટલું કે ધરતી ધુ્રજાવી?’ –તો તેને ભગવાનના આત્માની ખરી ઓળખાણ નથી. અરે
ભાઈ, આત્માનો પોતાનો ધુ્રજવાનો સ્વભાવ નથી ત્યાં પરને તો તે ક્યાંથી ધુ્રજાવે? તે વખતે તે પ્રકારનું
પ્રદેશોનું કંપન ભગવાનના આત્મામાં થયું તે પણ તેનો સ્વભાવ નથી, એટલે તેના ઉપરથી ભગવાનના
આત્માની ખરી ઓળખાણ થતી નથી. ભગવાનને તો તે વખતે, જરાક માનનો વિકલ્પ અને કંપન હોવા છતાં
તેનાથી ભિન્ન પોતાના અકંપ–જ્ઞાનાનંદસ્વભાવનું ભાન હતું. એ પ્રકારે ઓળખે તો જ ભગવાનને ઓળખ્યા
કહેવાય.