: વૈશાખ : ૨૪૮૩ આત્મધર્મ : ૧૧ :
અનેકાન્તમૂર્તિ ભગવાન આત્માની
સાધારણ–અસાધારણ–સાધારણાસાધારણ ધર્મત્વશક્તિ
[૨૬]
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માની શક્તિઓનું વર્ણન ચાલે છે. પચીસ શક્તિઓ વર્ણવાઈ ગઈ છે, હવે છવીસમી
શક્તિ કહેવાય છે. “સ્વ–પરના સમાન, અસમાન, અને સમાન–અસમાન એવા ત્રણ પ્રકારના ભાવોના
ધારણસ્વરૂપ સાધારણ–અસાધારણ–સાધારણાસાધારણ–ધર્મત્વ શક્તિ છે.”
આત્મામાં અનંત ધર્મો છે, પણ તે બધા એક સરખા નથી; તેમાં કેટલાક સાધારણ છે, કેટલાક અસાધારણ
છે ને કેટલાક સાધારણ–અસાધારણ છે; એ રીતે ત્રણ પ્રકારના ધર્મો છે; તે ત્રણે પ્રકારના ધર્મોને ધારણ કરવાની
આત્મામાં શક્તિ છે. તે શક્તિનું નામ ‘સાધારણ–અસાધારણ–સાધારણાસાધારણ ધર્મત્વ શક્તિ’ છે.
સાધારણ ધર્મ એટલે શું?
–જે ધર્મ જીવમાં હોય ને જીવ સિવાયના બીજા દ્રવ્યોમાં પણ હોય તે સાધારણ ધર્મ છે,–જેમકે
અસ્તિત્વધર્મ જીવ તેમજ અજીવ સમસ્ત દ્રવ્યોમાં છે તેથી તે સાધારણ ધર્મ અથવા સામાન્ય ગુણ છે.
અસાધારણધર્મ એટલે શું?
–કે જે જે ધર્મ જીવમાં જ હોય, ને જીવ સિવાયના બીજા કોઈ પદાર્થમાં ન હોય તે જીવનો અસાધારણ ધર્મ
છે; જેમકે જ્ઞાનધર્મ જીવમાં જ છે, ને જીવ સિવાયના બીજા કોઈ દ્રવ્યોમાં નથી તેથી તે જીવનો અસાધારણ ધર્મ
અથવા વિશેષ ગુણ છે.
ત્રીજો પ્રકાર સાધારણ–અસાધારણ ધર્મ છે, એટલે શું?
–કે જીવનો ધર્મ બીજા કેટલાક દ્રવ્યો સાથે સમાન હોય ને કેટલાક સાથે અસમાન હોય, તેને સાધારણ–
અસાધારણ ધર્મ કહેવાય છે. જેમકે જીવમાં અમૂર્તત્વધર્મ છે તે આકાશ વગેરેમાં પણ છે તેથી આકાશ વગેરેની
અપેક્ષાએ તે સાધારણ છે, ને પુદ્ગલમાં અમૂર્તપણું નથી તેથી પુદ્ગલની અપેક્ષાએ તે અસાધારણ છે, એ રીતે
અમૂર્તપણું તે જીવનો સાધારણ–અસાધારણ ધર્મ છે.
આ રીતે ત્રણ પ્રકારના ધર્મો જીવમાં એક સાથે છે. ધર્મો તો અનંત છે, પણ આ ત્રણ પ્રકારમાં તે બધા
ધર્મો સમાઈ જાય છે.
આત્મા છે? – કે હા; આત્મા પણ છે અને આત્મા સિવાયના બીજા પદાર્થો પણ છે. હોવાપણું એટલે કે