જુઓ, લૌકિકમાં રાજપદ વગેરેમાં તો પુણ્યની અપેક્ષા છે, તેમાં કાંઈ ગુણની અપેક્ષા નથી. મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ
પણ કોઈ વિશેષ પુણ્યના ઉદયથી રાજા થાય, ત્યાં કોઈ એમ વિરોધ કરે કે બસ, અમારે માથે મિથ્યાદ્રષ્ટિ રાજા ન
જોઈએ. આમ વિચારીને વિરોધ કરે તો તેને કષાયનો અભિપ્રાય છે, તેને પુણ્યનો વિવેક નથી. જેમ પુણ્ય અનુસાર જે
માતા–પિતા મળ્યા, ત્યાં કોઈ એમ વિચારે કે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને માતા–પિતા તરીકે ન સ્વીકારું, તો તેને વિચારમાં
વિવેક નથી. ભાઈ, લૌકિકમાં એમ માપ ન હોય, અને ધર્મમાં કોઈ “અમારા ગુરુ બહુ પુણ્યવંત છે”–એમ એકલા
પુણ્ય ઉપરથી ગુરુપદને ઓળખે તો તેણે ખરેખર ગુરુપદને ઓળખ્યું નથી. ધર્મ ચીજ જુદી છે ને પુણ્ય જુદી ચીજ છે.
લૌકિકમાં તો જે પુણ્યથી મોટો હોય તે મોટો ગણાય.
અહીં તો કહે છે કે ધર્માત્માને પોતાના ચૈતન્યસ્વરૂપ સિવાય કોઈની અપેક્ષા નથી. મારા ચૈતન્યસ્વરૂપ ઉત્તમ
લોકને બગાડવા આ જગતમાં કોઈ સમર્થ નથી. આમ ધર્મી જીવ દુનિયાની દરકાર છોડીને આત્માના અંર્તસ્વરૂપમાં
વળે છે. અંર્તસ્વરૂપના અનુભવમાં આ લોકની કે પરલોકની ચિંતા શી? અંર્ત સ્વરૂપના અવલંબને જ્ઞાની સમકિતી
ધર્માત્મા નિરંતર નિઃશંક અને નિર્ભય છે.
આ લોક કે પરલોકમાં સદાય મને મારા ચૈતન્યસ્વરૂપનો જ સાથ છે. એ સિવાય કોઈ પરનો સાથ મને નથી
રાગનો પણ સાથ મને નથી. આવી નિઃશંક પ્રતીતને લીધે ધર્માત્માને કદી આ લોક સંબંધી કે પરલોક સંબંધી ભય
હોતો નથી જેને ચૈતન્યસ્વરૂપની નિઃશંકતા નથી તેને જ ભય હોય છે ને તેને જ બંધન થાય છે. ધર્માત્માને
ચૈતન્યસ્વરૂપની નિઃશંકતાને લીધે લોક સંબંધી નિર્ભયતા છે, તેથી તેને નિર્જરા જ થતી જાય છે પણ બંધન થતું નથી.
અહા, એક વાર આ વાતનો નિર્ણય તો કરો. આ અંતરની વસ્તુની વાત છે. એકલા વૈરાગ્યની આ વાત
નથી; પણ અંતરમાં જગતથી ભિન્ન ચૈતન્ય સ્વરૂપને જ્યાં અનુભવ્યું છે ત્યાં જગતમાં ક્યાંય પરદ્રવ્ય કે પરભાવ સાથે
એકતાબુદ્ધિ થતી જ નથી, જ્ઞાનમાં જ એકતારૂપે પરિણમન રહે છે, માટે ત્યાં પર સંબંધી ભય હોતો નથી. કર્મનો ઉદય
આવીને મારા ચૈતન્યસ્વરૂપને બગાડી નાંખશે એવો પણ ભય ધર્માત્માને હોતો નથી.
(૩) જ્ઞાની નિર્ભયપણે જ્ઞાનને જ વેદે છે, બીજી કોઈ વેદનાનો
ભય જ્ઞાનીને નથી.
સમકિતી ધર્માત્માને વેદના–ભય પણ હોતો નથી એમ હવે કહે છે કે–
एषैकेव हि वेदना यदचलं ज्ञानं स्वयं वेद्यते
निर्भेदोदितवेद्यवेदकबलादेकं सदानाकुलेः ।
नैवान्यागतवेदनैव हि भवेतद्भीः कुतो ज्ञानिनो?
निश्शंकः सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विंदति ।। १५६।।
જેને અંતરમાં આત્માના અતીન્દ્રિય આનંદનું સ્વસંવેદન થયું છે એવા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–જ્ઞાની ધર્માત્મા જાણે છે કે
મારો આત્મા વેદક થઈને પોતાના જ્ઞાનઆનંદના નિરાકુળસ્વાદનો જ વેદનાર છે; મારા જ્ઞાનઆનંદથી ભિન્ન બીજું
કોઈ વેદન મારામાં નથી. મારા જ્ઞાન–આનંદના વેદનમાં આકુળતાના વેદનનો પણ અભાવ છે, તો પછી પુદ્ગલજન્ય
રોગાદિ વેદના તો ક્યાં રહી? આ રીતે નિઃશંકપણે પોતાના સહજ અનાકુળ જ્ઞાનને જ નિરંતર વેદતા હોવાથી
જ્ઞાનીને બીજી વેદનાનો ભંગ હોતો નથી.
જુઓ, અત્યારે ઈન્ફલ્યુએન્ઝા રોગ બહુ ફેલાયો છે, ને લોકો ચારેકોર ભયભીત થઈ ગયા છે. પણ ધર્મી તો
એમ જાણે છે કે આ રોગની વેદના તો દેહમાં છે, આ જડ દેહ જ મારો નથી ત્યાં મને રોગની વેદના કેવી? હું તો
મારા જ્ઞાનને જ વેદું છું; જ્ઞાન જ મારું શરીર છે. મારા જ્ઞાનશરીરમાં આ ઈન્ફલ્યુએન્ઝા
શ્રાવણઃ ૨૪૮૩
ઃ ૧૧ઃ