નિઃશંકતા છે કે હવે અલ્પ જ કાળમાં મારી મુક્તદશા ખીલી જશે, આત્માનો આનંદમય ચૈતન્ય સ્વભાવ છે, તે
સ્વભાવમાં ભવ નથી, સ્વભાવમાં શંકા નથી, સ્વભાવમાં ભય નથી, સ્વભાવમાં વિકાર નથી, ––આવા
સ્વભાવનો નિર્ણય કરીને જ્યાં તેની સન્મુખ પરિણમન થયું ત્યાં ભવ રહેતો નથી, શંકા રહેતી નથી, ભય રહેતો
નથી ને વિકાર રહેતો નથી, તેથી ધર્મી નિઃશંક છે, નિર્ભય છે, વિકારનો ને ભવનો તે નાશક છે, ને શુદ્ધતાનો તે
ઉત્પાદક છે; અલ્પકાળમાં પૂર્ણ વિકારનો નાશ ને શુદ્ધતાની ઉત્પત્તિ કરીને તે મુક્તિ પામે છે.
જ વ્યાપે છે તેથી દ્રવ્ય જ પોતાની પર્યાયનું કર્તા છે. અનેક પર્યાયોમાં વ્યાપવારૂપ પોતાની શક્તિને ઓળખે તો
‘મારી પર્યાયનું કારણ પર હશે’ એવી માન્યતા રહે નહિ, પણ દ્રવ્યનો આશ્રય કરીને નિર્મળ પર્યાય થાય. અનેક
પર્યાયો થતી હોવા છતાં મારી બધી પર્યાયો મારા એક આત્માથી જ વ્યાપ્ય છે, બીજા કોઈથી વ્યાપ્ય નથી, એમ
નક્કી કરીને હે જીવ! પર્યાયને વાળ તારા દ્રવ્યમાં.
એવા આત્મસ્વભાવને ન દેખતાં એકલા પરજ્ઞેયોને જ દેખે તો તે અજ્ઞાન છે, તેને ખરેખર આત્માની પર્યાય
કહેતા નથી, તેમાં આત્મા વ્યાપ્યો નથી. જ્ઞાનપર્યાય કોની છે? કે આત્મદ્રવ્યની; તે જ્ઞાનપર્યાયે આત્મદ્રવ્ય તરફ
ઝૂકીને તેનો નિર્ણય કરવો જોઈએ, તે ન કરતાં પર તરફ ઝૂકીને ‘રાગાદિ તે જ હું’ એમ માને છે તો તે જ્ઞાને
પોતાનું જ્ઞાન તરીકેનું કામ ન કર્યું, એટલે તે જ્ઞાન મિથ્યા થયું. પોતાની પર્યાયને પોતાના આત્માથી વ્યાપ્ત ન
કરતાં રાગથી જ વ્યાપ્ત કરી તો તેને ખરેખર આત્માની પર્યાય કહેતા નથી. આત્માની પર્યાય તો તેને કહેવાય કે
જેમાં આત્માની વ્યાપ્તિ હોય, આત્માની પ્રસિદ્ધિ હોય. અને જ્યાં સુધી જ્ઞાન અંતર્મુખ થઈને સ્વદ્રવ્યનો નિર્ણય ન
કરે ત્યાં સુધી પરનો પણ સાચો નિર્ણય કરવાની તાકાત તે જ્ઞાનમાં હોતી નથી, એટલે એવા જ્ઞાનને જ્ઞાન કહેતા
નથી, તે તો અજ્ઞાન છે.
ત્રિકાળીદ્રવ્યના અવલંબને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર વગેરે શુદ્ધપર્યાયો થતી જાય છે. ત્રિકાળી તત્ત્વના સ્વીકાર
વિના–આશ્રય વિના–પર્યાયની નિર્મળતા થતી નથી, સમ્યગ્જ્ઞાન થતું નથી, અને સમ્યગ્જ્ઞાન વગર નિમિત્તનું કે
વ્યવહારનું પણ ખરું જ્ઞાન થતું નથી.
થતી હોવા છતાં દ્રવ્યની એકતાનું અવલંબન છૂટતું નથી એટલે નિર્મળ–નિર્મળ પર્યાયો જ થતી જાય છે. ––એમ
સાધક ભૂમિકાથી વાત કરી છે. સાધકની શ્રદ્ધા ‘એક દ્રવ્ય’ તરફ વળી છે, તેનું જ્ઞાન ‘એક દ્રવ્ય’ તરફ વળેલું છે.
તેની એકાગ્રતા પણ ‘એક દ્રવ્ય’ તરફ જ છે. એ રીતે ‘એક દ્રવ્ય’ ને અવલંબીને જ (–શુધ્ધ આત્મસ્વભાવને
અવલંબીને જ) સાધક દશા વર્તી રહી છે, તેના જ અવલંબને શુધ્ધતા વધતાં વધતાં પૂર્ણ શુદ્ધતારૂપ સિદ્ધદશા
થઈ જશે.
થઈ શકે નહિ; પણ પર્યાયને શુદ્ધ એકરૂપ દ્રવ્ય તરફ વાળીને–દ્રવ્ય સન્મુખ થઈને જ નક્કી કર્યું છે કે અહો! મારી
પર્યાયોમાં તો આવું આત્મદ્રવ્ય જ વ્યાપેલું છે; પરમાં કે વિકારમાં વ્યાપે એવું મારા આત્મદ્રવ્યનું સ્વરૂપ નથી,
પણ નિર્મળ પર્યાયોમાં