આ સમાધિશતક છે; તેમાં આત્માને સમાધિ કેમ થાય? તે બતાવે છે. સમાધિ તે સ્વાધીન છે–આત્માને
ભાનપૂર્વક આત્મામાં એકાગ્રત રહે તેનું નામ સમાધિ છે. પણ દેહાદિથી ભિન્ન આત્માને ભૂલીને, શરીર વગેરે
પરદ્રવ્યોને જ જે ‘આત્મા’ માને તેને બાહ્યવિષયોમાંથી એકાગ્રતા છૂટે નહિ ને આત્મામાં એકાગ્રતા થાય નહિ
એટલે તેને સમાધિ ન થાય, તેના આત્મામાં તો અસમાધિનું તંત્ર રહે છે. મિથ્યાત્વાદિભાવ તે અસમાધિ છે.
ચૈતન્યસ્વભાવની સન્મુખતાથી સમ્યક્ત્વાદિભાવ પ્રગટે તે સમાધિ છે.
કરીને ‘તે જ હું’ એમ અજ્ઞાની માને છે. શરીરથી ભિન્ન અતીન્દ્રિય આત્મા તો તેને ઈન્દ્રિયદ્વારા ભાસતો નથી.
જણાતા આ દેહાદિને જ પોતાનું સ્વરૂપ માને છે. દેહાદિક તો જડ છે, તે કાંઈ આત્મા નથી, આત્માથી અત્યંત
ભિન્ન છે. પણ અજ્ઞાનીને ઈન્દ્રિયજ્ઞાનદ્વારા દેહથી જુદો આત્મા દેખાતો નથી; તેથી દેહના અસ્તિત્વમાં જ પોતાનું
અસ્તિત્વ માને છે. શરીરની ક્રિયાઓ તે જાણે કે આત્માનું જ કાર્ય હોય–એમ અજ્ઞાનીને ભ્રમણા છે; ઈન્દ્રિયોથી જ
હું જાણું છું એટલે ઈન્દ્રિયો તે જ આત્મા છે–એમ તેને ભ્રમણા છે. આ રીતે અજ્ઞાની જીવ પોતાના દેહને જ આત્મા
માને છે. તેમજ પરમાં પણ દેહને જ આત્મા માને છે. દેહથી ભિન્ન જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ પોતાના આત્માને નથી
ઓળખતો તેથી બીજા આત્માને પણ તેવા સ્વરૂપે ઓળખતો નથી. પોતે પોતાના આત્મજ્ઞાનથી પરાઙ્મુખ વર્તતો
હોવાથી, અને ઈન્દ્રિયજ્ઞાનદ્વારા એકલી બહિર્મુખ પ્રવૃત્તિ જ કરતો હોવાથી અજ્ઞાની જીવ દેહાદિને જ આત્મા માને
છે, દેહથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માને તે જાણતો નથી.
બહિરાત્મા છે. જ્ઞાનને અંતર્મુખ