: ૪ : ‘આત્મધર્મ’ ૨૪૮૩ : આસો :
અનેકાન્તમૂર્તિ ભગવાન આત્માની
[૩ – ૩૪]
ભાવશક્તિ અને અભાવશક્તિ
ચક્રવર્તીનો ય ચક્રવર્તી એવો આ ચૈતન્ય ભગવાન તેના ભંડારમાં સમ્યગ્દર્શન,
મુનિદશા, કેવળજ્ઞાન, સિદ્ધદશા વગેરે નિર્મળ રત્નોની હારમાળા ગુંથાયેલી પડી છે;
તેને ભંડાર ખોલીને બહાર કાઢવાની રીત અહીં આચાર્યભગવાને બતાવી છે. અરે
જીવ! અંતર્મુખ થઈને એક વાર તારા ચૈતન્યભંડારને ખોલ, તારી ચૈતન્યશક્તિ એવી
છે કે તેને ખોલતાં તેમાંથી નિર્મળ પર્યાયો નીકળશે, પણ તેમાંથી વિકાર નહિ નીકળે.
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા અનંત શક્તિવાળો છે તેનું આ વર્ણન ચાલે છે. તેમાં જીવત્વશક્તિથી શરૂ કરીને
અનેકત્વશક્તિ સુધીની ૩૨ શક્તિઓનું વર્ણન થયું છે. હવે ‘ભાવ’ અને ‘અભાવ’ વગેરેના જોડકાંરૂપ છ
શક્તિઓ કહે છે–
(૩૩–૩૪) ભાવશક્તિ અને અભાવશક્તિ;
(૩૫–૩૬) ભાવ–અભાવશક્તિ અને અભાવ–ભાવશક્તિ;
(૩૭–૩૮) ભાવ–ભાવશક્તિ અને અભાવ–અભાવશક્તિ.
તેમાંથી પહલાં ભાવશક્તિ તથા અભાવશક્તિનું વર્ણન ચાલે છે. “જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામાં વિદ્યમાન
અવસ્થાવાળાપણારૂપ ભાવશક્તિ છે; તેમ જ શૂન્ય–અવિદ્યમાનઅવસ્થાવાળાપણારૂપ અભાવશક્તિ છે.” આત્મા
ત્રિકાળ ટકનાર વસ્તુ છે–ને તેનામાં કોઈ ને કોઈ અવસ્થા વર્તમાન વર્તતી હોય જ છે. પોતાની જ એવી શક્તિ
છે કે દરેક સમયે કોઈ અવસ્થા વિદ્યમાન હોય