રાખીશ–એમ જેની ભાવના છે તેને આસ્રવની ભાવના છે એટલે સંસારની ભાવના છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિની ભાવના સ્વભાવ
ઉપર છે, તે તો શુદ્ધ સ્વભાવની ભાવનાથી શુદ્ધતાનો જ ભાવ કરતો જાય છે. હું અનંત શક્તિનો પિંડ શુદ્ધચૈતન્ય
સ્વભાવ છું, સમસ્ત રાગનો મારા સ્વભાવમાં અભાવ છે; મારા સ્વભાવમાં એવી તાકાત છે કે જે નિર્મળ પર્યાય પહેલાં
અભાવરૂપ હોય તેને પ્રગટ કરું,–આમ પોતાના સ્વભાવને જાણીને, તેની જ ભાવનાથી ધર્મી જીવ નિર્મળ પર્યાયરૂપે
પરિણમતો જાય છે.
સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થયું (તે અભાવ–ભાવ છે); આવું સમ્યગ્દર્શન થયું તે જ સમયે સિદ્ધદશા વર્તમાન નથી તો
પણ ભવિષ્યની સિદ્ધપર્યાય પ્રગટવાની તાકાત મારા દ્રવ્યમાં છે–એમ દ્રવ્યદ્રષ્ટિના જોરે સમકિતીને સિદ્ધદશાની
નિઃશંકતા થઈ ગઈ છે. સિદ્ધદશા કરું કે સમ્યગ્દર્શનાદિ કરું એવા વિકલ્પથી કાંઈ સિદ્ધદશા કે સમ્યગ્દર્શનાદિ થતા
નથી, પણ નિર્વિકલ્પ દ્રવ્યસ્વભાવ તેમાં એકાગ્ર થતાં સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળ–પર્યાય પ્રગટી જાય છે માટે ધર્મીની
દ્રષ્ટિમાં આવા શુદ્ધદ્રવ્યસ્વભાવની જ મુખ્યતા છે. ‘મોક્ષ કરું’ એવા વિકલ્પ આવે પણ તે વિકલ્પની મુખ્યતા
નથી, વિકલ્પનું શરણ નથી, શુદ્ધસ્વભાવનું જ શરણ છે. તેના શરણે જ મિથ્યાત્વ ટળીને સમ્યક્ત્વ થાય છે,
તેના શરણે જ અસ્થિરતા ટળીને સ્થિરતા થાય છે, તેના શરણે જ અલ્પજ્ઞતા ટળીને સર્વજ્ઞતા થાય છે. આ રીતે
શુદ્ધદ્રવ્યસ્વભાવના આશ્રયે શુદ્ધપરિણમન થાય છે–તેમાં પુરુષાર્થ પણ ભેગો જ છે, અને એ જ સમ્યક્ પુરુષાર્થ
છે. આ સિવાય એક પુરુષાર્થ ગુણને જુદો પાડીને પુરુષાર્થ કરવા જાય–તો તેને ભેદના આશ્રયે રાગ જ થાય છે,
પણ શુદ્ધતા થતી નથી. ‘હું પુરુષાર્થ કરું’ એવા વિકલ્પથી ખરો પુરુષાર્થ થતો નથી, પુરુષ એટલે શુદ્ધઆત્મા
તેની સાથે પરિણતિ એકમેક થઈને શુદ્ધતારૂપે પરિણમી તે જ ખરો પુરુષાર્થ છે, તેમા એક સાથે અનંતગુણોનું
નિર્મળ પરિણમન ઊછળે છે. શુદ્ધ ચૈતન્યતત્ત્વની સન્મુખ થઈને તેમાં સાવધાની કરી ત્યાં હવે વિષયકષાયરૂપી
ચોર આવી શકતા નથી.
અભાવ ન થાય તો અજ્ઞાનીનું અજ્ઞાન કદી ટળે જ નહિ, સાધકનું સાધકપણું કદી ટળે જ નહિ; તેમજ નવી અવસ્થા
પ્રગટવારૂપ ‘અભાવ–ભાવ’ જો ન હોય તો અનાદિથી અભાવરૂપ એવું સમ્યગ્જ્ઞાન કદી પ્રગટે જ નહિ, કેવળજ્ઞાન પ્રગટે
જ નહિ.–પણ એમ નથી. આચાર્ય ભગવાન કહે છે કે અરે જીવ! તું મુંઝાઇશ નહિ...મુંઝાઇશ નહિ... ‘અરેરે ઘણા કાળથી
સેવેલું અજ્ઞાન હવે કેમ ટળશે? ને મને સમ્યગ્જ્ઞાન કેમ થશે?’ આમ તું મુંઝાઈશ નહીં. અનાદિથી અજ્ઞાન સેવ્યું માટે તે
અજ્ઞાન સદાય ટકી જ રહે–એમ નથી, અને અનાદિથી જ્ઞાન ન કર્યું માટે હવે તે જ્ઞાન ન જ થાય– એમ પણ નથી.
અનાદિથી સમયે સમયે વિદ્યમાન એવા અજ્ઞાનનો અભાવ કરીને અપૂર્વ સમ્યગ્જ્ઞાનનો ભાવ થાય છે– એવી શક્તિઓ
તારા આત્મામાં ભરી છે, તેનો એક વાર વિશ્વાસ કર તો તારી મુંઝવણ મટી જાય. જે જે પર્યાય આવે છે તે ‘અભાવ’ ને
સાથે લેતી આવે છે એટલે બીજે સમયે જરૂર તેનો અભાવ થઈ જશે. જેમ, જે જન્મે છે તે મરણને સાથે જ લેતું આવે છે
તેમ જે પર્યાય જન્મે છે તે બીજા સમયે જરૂર નાશ પામે છે. અને બીજા સમયે નવી પર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે. શુદ્ધદ્રવ્યનો
આશ્રય કરનારને તે પર્યાય શુદ્ધ થાય છે, માટે હે ભાઈ! તું મુંઝાઈશ નહિ; આ અધૂરી પર્યાય વખતે જ તેની પાછળ
(અંતર સ્વભાવમાં) પૂર્ણ શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટવાની તાકાત તારા આત્મામાં ભરી છે, માટે તેની સન્મુખ થા.