પણ સાથે જ પડી છે. જો આત્માના આવા સ્વભાવને પ્રતીતમાં લ્યે તો સિદ્ધદશા પ્રગટયા વિના રહે નહિ.
એક પર્યાય બદલાયા જ કરે છે, પણ તે બધી પર્યાયો એકસરખી શુદ્ધ જ થાય છે, ક્ષણે ક્ષણે નવી નવી પર્યાયનો
અનુભવ થયા કરે છે.
‘ચાલતી પર્યાયનો હું અભાવ કરું કે ન હોય તેને હું ઉત્પન્ન કરું’ એવી ભ્રમણાબુદ્ધિ રહેતી નથી, પણ મોહરહિત
જ્ઞાતાપણું જ રહે છે.
ઉત્કૃષ્ટપણે ૬૬૩૩૬ શરીર ફેરવી નાંખે છે, એક શરીર છોડીને બીજું, ને બીજું છોડીને ત્રીજું–એમ ૬૬૩૩૬ ભવ
૪૮ મિનિટમાં ધારણ કરે છે.–જુઓ એની મમતાનું ફળ!! અને ક્ષણેક્ષણે તે અનંતાનંત દુઃખની વેદના ભોગવી
રહ્યો છે–એવું અપાર દુઃખ, કે જેને કેવળીભગવાન જ જાણે અને તે નિગોદનો જીવ જ ભોગવે! અને
સિદ્ધભગવંતો શરીરરહિતપણે સમયે સમયે ચૈતન્યની પર્યાય પલટાવીને પરિપૂર્ણ આનંદનો જ અનુભવ કરી
રહ્યા છે. દેહની મમતા તોડીને દેહથી ભિન્ન આનંદસ્વરૂપ આત્માની આરાધના કરીને તેના ફળમાં સિદ્ધદશા
પ્રગટી, ત્યાં ક્ષણેક્ષણે દેહાતીત અતીન્દ્રિય આનંદનું જ વેદન છે; એક આનંદપર્યાય પલટીને બીજી ને બીજી
આનંદ પર્યાય પલટીને ત્રીજી, એમ સાદિઅનંત આનંદની જ ધારા ચાલ્યા કરે છે. અહો! એ આનંદ જગતના
જીવોને ઇન્દ્રિયદ્વારા ગમ્ય નથી.
તાકાત ભરી છે તેમાંથી જ તે પર્યાય ચાલી આવે છે. જેમ પાણીનું મોટું સરોવર ભર્યું હોય તેમાંથી ધારાપ્રવાહ
ચાલ્યો આવે; તેમ આ ચૈતન્યસરોવર–આનંદસરોવર એવા આત્માના સ્વભાવમાં નિર્મળ પર્યાયો પ્રગટવાની
તાકાત ભરી છે તેમાંથી જ નિર્મળ પર્યાયોનો પ્રવાહ ચાલ્યો આવે છે,–પણ કોને? કે જે પોતાના સ્વભાવ સામે
જુએ તેને.
પ્રતીત કરવી તે જ આ શક્તિઓના વર્ણનનું તાત્પર્ય છે.
એક પર્યાયમાં બીજી પર્યાયને પ્રગટ કરવાનું સામર્થ્ય નથી; પણ વસ્તુના સ્વભાવમાં ત્રિકાળશક્તિ પડી છે
તેમાંથી સમયે સમયે અવિદ્યમાન પર્યાયોનો ઉત્પાદ થયા કરે છે, માટે અભાવરૂપ એવી નિર્મળ પર્યાયોનો ભાવ
દ્રવ્યસ્વભાવની સન્મુખતાથી થાય છે. અભાવભાવશક્તિની પ્રતીત કરનાર દ્રવ્યસ્વભાવની સન્મુખ થાય છે અને
દ્રવ્યના આશ્રયે તેને ક્ષણે ક્ષણે વિશેષ વિશેષ નિર્મળ પર્યાયો પ્રગટતી જાય છે. અલ્પજ્ઞતા વખતે સર્વજ્ઞતાનો
અભાવ છે, પણ વસ્તુમાં સર્વજ્ઞતાની શક્તિ ત્રિકાળ ભરી છે–તેની ધર્મીને પ્રતીત છે; અને તે શક્તિના આધારે
જ સર્વજ્ઞતા ખીલી જશે (–અભાવનો ભાવ થઈ જશે) એવી ધર્મીને નિઃશંકતા છે. ચોથા ગુણસ્થાને પર્યાયમાં
કેવળજ્ઞાનનો અભાવ હોવા છતાં સમકિતીને સર્વજ્ઞશક્તિવાળો આત્મસ્વભાવ પ્રતીતમાં આવી ગયો છે એટલે
શ્રદ્ધાઅપેક્ષાએ કેવળજ્ઞાન થઈ ગયું છે. જો સર્વજ્ઞ શક્તિનો નિઃશંક નિર્ણય ન થાય તો તે જીવે આત્માને જાણ્યો
જ નથી. પૂર્ણતા પ્રગટયા પહેલાં, જેનામાંથી પૂર્ણતા પ્રગટવાની છે એવા સ્વભાવની પ્રતીત થઈ જાય છે તેનું
નામ સમ્યગ્દર્શન છે. જો આત્માના સ્વભાવને પ્રતીતમાં લ્યે તો, “અરેરે! અનાદિનું અલ્પજ્ઞપણું છે તે કેમ
ટળે! અને અનાદિથી સર્વજ્ઞપણું નથી થતું તે હવે કેમ થાય?”–એવી શંકા કે મુંઝવણ ન રહે. વિદ્યમાન એવી
અલ્પજ્ઞતાનો અભાવ કરી નાંખે, અને નહિ પ્રગટેલી એવી સર્વજ્ઞતાને પ્રગટ કરે–એવી મારા