મોક્ષમાર્ગમાં સ્થિર રાખે છે; –એ જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિનું સ્થિતિકરણ–અંગ છે.
પોષવાના વિકલ્પ તો તેને આવતા જ નથી; અને બીજા અસ્થિરતાના જે વિકલ્પ આવે છે તે વિકલ્પને પણ
જ્ઞાયકસ્વભાવમાં એકાકારપણે સ્વીકારતા નથી, પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવને વિકલ્પથી જુદો ને જુદો જ દેખે છે,
તેથી સમ્યગ્દર્શનરૂપ માર્ગમાં સ્થિતિકરણ તો તેને સદાય વર્તે જ છે. પરંતુ અસ્થિરતાથી જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ માર્ગ
પ્રત્યે કોઈવાર કદાચ મંદઉત્સાહ થઈ જાય ને વૃત્તિ ડગી જાય તો, પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવના અવલંબનની
દ્રઢતાવડે ફરીને દ્રઢપણે પોતાના આત્માને માર્ગમાં સ્થિર કરે છે, પોતાના આત્માને માર્ગથી ભ્રષ્ટ થવા દેતા
નથી–એવું ધર્મીનું સ્થિતિકરણ–અંગ છે. આવા સ્થિતિકરણને લીધે ધર્મીનો આત્મા માર્ગથી ચ્યુત થતો નથી,
તેથી માર્ગથી ચ્યુત થવાના કારણે થતો બંધ તેને થતો નથી પણ નિર્જરા જ થાય છે.
છે.–આવો સ્થિતિકરણનો શુભભાવ પણ ધર્મીને સહેજે આવી જાય છે.
સ્થિતિકરણ છે. અને વ્યવહારે બીજા આત્માને પણ મોક્ષમાર્ગથી ચ્યૂત થવાનો પ્રસંગ દેખીને તેને ઉપદેશાદિ વડે
મોક્ષમાર્ગમાં સ્થિર કરવાનો શુભભાવધર્મીને આવે છે, તે વ્યવહારસ્થિતિકરણ છે. “અહો, આવો મહાપવિત્ર
જૈનધર્મ! આવો અપૂર્વ મોક્ષમાર્ગ!! પૂર્વે કદી નહિ આરાધેલો આવો મોક્ષમાર્ગ..તેને સાધીને હવે મોક્ષમાં
જવાના ટાણાં આવ્યા છે..તો તેમાં પ્રમાદ કે અનુત્સાહ કેમ હોય?” –આમ અનેક પ્રકારે મોક્ષમાર્ગનો મહિમા
પ્રસિદ્ધ કરીને સમકિતી પોતાના આત્માને તેમજ બીજાના આત્માને મોક્ષમાર્ગમાં સ્થિર કરે છે, એનું નામ
સ્થિતિકરણ છે.
ચિન્મૂર્તિ તે વાત્સલ્યયુત સમકિતદ્રષ્ટિ જાણવો. ૨૩પ.
ત્રણ સાધુઓ પ્રત્યે વાત્સલ્ય હોય છે, અને નિશ્ચયથી પોતાના રત્નત્રયરૂપ ત્રણ સાધુઓ પ્રત્યે પરમવાત્સલ્ય હોય છે.
અહીં નિર્જરાનો અધિકાર હોવાથી નિશ્ચય અંગોની મુખ્યતા છે. તેથી આચાર્યદેવે નિઃશંક્તા આદિ આઠે અંગોનું
નિશ્ચયસ્વરૂપ બતાવ્યું છે.
માર્ગની અનુપલબ્ધિથી થતો બંધ નથી પણ નિર્જરા જ છે.
તેથી જ તેને નિઃશંકતા આદિ આઠ ગુણો હોય છે, ને તેનાથી તેને નિર્જરા થાય છે. આ રીતે ‘ટંકોત્કીર્ણ એક
જ્ઞાયકસ્વભાવમયપણું’ તે મૂળ વસ્તુ છે, તેના જ અવલંબને આ નિઃશંકતા આદિ આઠ ગુણો ટકેલા છે, અને તેના જ
અવલંબને નિર્જરા થાય છે. ધર્મીની દ્રષ્ટિમાંથી તે સ્વભાવનું અવલંબન કદી એક ક્ષણ માત્ર પણ ખસતું નથી.