માગશરઃ ૨૪૮૪ઃ૧૭ઃ
ઉત્તરઃ– તે પ્રજ્ઞાછીણી પડતાં વેંત જ આત્મા અને બંધનું વિદારણ કરી નાંખે છે, અર્થાત્ બંનેને ભિન્ન ભિન્ન કરી નાંખે
છે; આત્માને તો તે શુદ્ધ–જ્ઞાન–આનંદના પ્રવાહમાં મગ્ન કરે છે અને બંધને ભિન્ન કરીને તેને અજ્ઞાનભાવમાં
સ્થાપે છે. આ રીતે આત્માને અને બંધને ભિન્ન ભિન્ન કરતી પ્રજ્ઞાછીણી પડે છે.
(૧૦૬) પ્રશ્નઃ– પ્રજ્ઞાછીણી કેવી છે?
ઉત્તરઃ– પ્રજ્ઞાછીણી એટલે જ્ઞાનસ્વરૂપબુદ્ધિ, અથવા આત્મામાં એકાગ્ર થયેલું જ્ઞાન;–તે આત્માથી અભિન્ન છે, અને તે જ
આત્માને મોક્ષનું સાધન છે.
(૧૦૭) પ્રશ્નઃ– પ્રજ્ઞા જ મોક્ષનું સાધન છે ને બીજું કેમ નથી?
ઉત્તરઃ– કેમકે, મોક્ષનો કર્તા આત્મા છે ને નિશ્ચયથી કર્તાનું સાધન તેનાથી ભિન્ન હોતું નથી, માટે આત્માથી અભિન્ન
એવી પ્રજ્ઞા જ મોક્ષનું સાધન છે, ને તેનાથી ભિન્ન બીજું કોઈ મોક્ષનું સાધન નથી.
(૧૦૮) પ્રશ્નઃ– શાસ્ત્રોમાં તો સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રને મોક્ષનું કારણ કહ્યું છે અને અહીં પ્રજ્ઞાછીણીને જ કેમ મોક્ષનું
સાધન કહ્યું?
ઉત્તરઃ– એ બરાબર છે; આ ‘પ્રજ્ઞાછીણી’માં પણ એ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર ત્રણેય સમાઈ જાય છે, માટે
‘સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર’ને મોક્ષમાર્ગ કહો, કે ‘પ્રજ્ઞા’ને મોક્ષનું કારણ કહો તેમાં કાંઈ વિરોધ આવતો
નથી.
(૧૦૯) પ્રશ્નઃ– મોક્ષાર્થીએ પ્રથમ શું કરવું?
ઉત્તરઃ– મોક્ષાર્થીએ પ્રથમ તો, આત્મા અને બંધને તેમનાં સ્વલક્ષણોના જ્ઞાનથી સર્વથા છેદવા.
(૧૧૦) પ્રશ્નઃ– પછી શું કરવું?
ઉત્તરઃ– પછી, ઉપયોગ જેનું લક્ષણ છે એવા શુદ્ધાત્માને જ ગ્રહણ કરવો; અને રાગાદિક જેનું લક્ષણ છે એવા સમસ્ત
બંધને છોડવો.
(૧૧૧) પ્રશ્નઃ– પહેલાં તો શુભરાગ કરીએ, તેનાથી મોક્ષમાર્ગ પમાશે?
ઉત્તરઃ– ના; રાગ તો અનાદિથી કરી જ રહ્યો છે, તેના વડે કદી મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત થતી નથી; આત્મા અને
બંધના ભેદજ્ઞાનવડે જ મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત થાય છે, માટે મોક્ષાર્થીએ પહેલાં તો આત્મા અને બંધનું
ભેદજ્ઞાન કરવું.
(૧૧૨) પ્રશ્નઃ– આત્માને અને બંધને ‘સર્વથા છેદવા’ એટલે શું?
ઉત્તરઃ– સર્વથા છેદવા એટલે રાગના એક અંશથી પણ લાભ ન માનવો; સર્વ પ્રકારના બંધભાવોને પોતાના
જ્ઞાનસ્વભાવથી ભિન્ન જાણવા. કોઈપણ પ્રકારના રાગથી મને કિંચિત્ લાભ થશે એવી જેની બુદ્ધિ છે તેણે
આત્માને અને બંધભાવને સર્વથા છેદ્યા નથી. સમસ્ત પ્રકારના બંધભાવોને પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવથી ભિન્ન
જાણીને, જ્ઞાનસ્વભાવમાં જેણે એકતા કરી તેણે જ આત્મા અને બંધને સર્વથા છેદ્યા છે.
(૧૧૩) પ્રશ્નઃ– જેને તીર્થંકરપ્રકૃતિ બંધાણી તે જીવ ત્રીજા ભવે અવશ્ય મોક્ષ પામે,–અને તીર્થંકરપ્રકૃતિનું બંધન તો
રાગથી જ થાય છે, તો રાગ તે મોક્ષનું કારણ થયું કે નહિ?
ઉત્તરઃ– ના; રાગ તો બંધનું કારણ છે, તે મોક્ષનું કારણ કેમ હોય? તીર્થંકરપ્રકૃતિ જેને બંધાણી તે ત્રીજા ભવે
અવશ્ય મોક્ષ પામશે,–એ વાત બરાબર છે, પરંતુ તે મોક્ષ કાંઈ તીર્થંકરપ્રકૃતિના કારણે નથી પામતો,
તેમજ તે રાગના કારણે પણ મોક્ષ નથી પામતો. પરંતુ તીર્થંકરપ્રકૃતિ બાંધતી વખતે સાથે જે ભેદજ્ઞાન
વર્તી રહ્યું છે તે જ મોક્ષનું કારણ થાય છે. વિચાર તો કરો કે રાગ તે અંતર્મુખભાવ છે કે બહિર્મુખ?
રાગ તો બહિર્મુખ જ ભાવ છે, તો જે બહિર્મુખ ભાવ હોય તેના વડે અંતરસ્વભાવમાં કેમ જવાય? ન જ
જવાય; માટે રાગ તે મોક્ષનું કારણ નથી. જ્યારે તે રાગનો અભાવ કરશે ત્યારે જ કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષ
થશે...
(૧૧૪) પ્રશ્નઃ– પ્રભો! બંધને છોડીને શુદ્ધ આત્માનું ગ્રહણ કરવું–એમ આપે ફરમાવ્યું, તો તે આત્માનું ગ્રહણ શા વડે
કરવું?
ઉત્તરઃ– જેમ પ્રજ્ઞા વડે આત્માને જુદો કર્યો તેમ પ્રજ્ઞા વડે જ આત્માનું ગ્રહણ કરવું.