ઉત્તરઃ– આત્મા અને બંધનું ભેદજ્ઞાન કરીને, શુદ્ધ આત્માના ગ્રહણથી અને બંધના ત્યાગથી આત્માની મુક્તિ થાય છે.
(૧૨૮) પ્રશ્નઃ– મોક્ષાર્થીએ શું જાણવું?
ઉત્તરઃ– મોક્ષાર્થીએ એમ જાણવું કે એક ચૈતન્યમય ભાવ જ હું છું ને તે જ મારે ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે; એ સિવાય બીજા
ઉત્તરઃ– હા, કેમ કે શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવમાં તે ભાવ નથી, માટે તે પરનો ભાવ છે. શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવમાં જે અભેદ છે
ઉત્તરઃ– ગ્રહણ કરવો એટલે અનુભવવો, તેમાં એકાગ્ર થવું.
(૧૩૧) પ્રશ્નઃ– વ્યવહાર રત્નત્રયનો શુભ રાગ છે તે કેવો છે?
ઉત્તરઃ– મોક્ષને માટે વ્યવહાર રત્નત્રયનો શુભ રાગ પણ સર્વથા હેય છે. આચાર્ય ભગવાન સ્પષ્ટ કહે છે કે–
ભાવ જ ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે, બીજા ભાવો સર્વથા છોડવા યોગ્ય છે.
ઉત્તરઃ– કેમ કે જ્યાં અંતરમાં ચૈતન્યસ્વભાવમાં સન્મુખ થઈને એકાગ્ર થયો ત્યાં મોક્ષાર્થીને શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવ સિવાય
બહિર્મુખભાવો સહેજે છૂટી જ જાય છે. જ્યાં અંતર્મુખ થઈને શુદ્ધ ચૈતન્યભાવનું ગ્રહણ કર્યું ત્યાં બહિર્મુખ
પરભાવોનું ગ્રહણ કેમ હોય? અંતર્મુખ થઈને સ્વભાવનું ગ્રહણ કરતાં બહિર્મુખ પરભાવો છૂટી જ જાય છે; માટે
મોક્ષાર્થીને તે પરભાવો સર્વથા હેય જ છે, ને એક શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવ જ સર્વથા ઉપાદેય છે,–એમ જાણવું.
જાણ્યા છે, તે જ્ઞાની પરભાવોને પોતાના સ્વભાવમાં કેમ ભેળવે? રાગાદિથી તે લાભ કેમ માને?–ન જ માને.
ઉત્તરઃ– જેમ આર્ય માણસ કે જેને સ્વપ્નેય માંસભક્ષણનો ભાવ ન હોય તે, “માંસભક્ષણ કરવા જેવું છે”–એમ વાણીમાં
એવાં જ્ઞાની ધર્માત્મા રાગાદિ પરભાવોને પોતાના સ્વભાવમાં કેમ ભેળવે?–ન જ ભેળવે; અને તે જ્ઞાનીના
વચનમાં ‘રાગથી લાભ થાય’ એવું પ્રતિપાદન પણ કેમ આવે?–ન જ આવે.
ઉત્તરઃ– કેમકે નિશ્ચયથી આત્માના સ્વભાવને અને રાગાદિ પરભાવોને સ્વ–સ્વામીસંબંધનો અસંભવ છે; માટે શુદ્ધ