ઃ૨૦ઃ આત્મધર્મઃ ૧૭૦
હોવાથી ઉપાદેય છે; અને બાકીના સમસ્ત પરભાવો છોડવા યોગ્ય છે,–એવો સિદ્ધાંત છે.
(૧૩૬) પ્રશ્નઃ– આત્માના શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવને અને રાગાદિ પરભાવને ખરેખર સ્વ–સ્વામી–સંબંધ નથી એમ કહ્યું,
તો રાગાદિનો સ્વામી કોણ છે?
ઉત્તરઃ– રાગાદિનો સ્વામી અજ્ઞાની છે.
(૧૩૭) પ્રશ્નઃ– અત્યારે શેના દિવસો ચાલે છે? (શ્રાવણ વદ આઠમ.)
ઉત્તરઃ– અત્યારે “સોલહ–ભાવના” ના દિવસો ચાલે છે. આ દિવસોમાં–
“દરશવિશુદ્ધિભાવના ભાય
સોલહ તીર્થંકર પદ પાય..પરમગુરુ હો..
જય જય નાથ..પરમ ગુરુ હો..
–ઇત્યાદિ પૂજા ભણે છે.
(૧૩૮) પ્રશ્નઃ– સોલહ કારણ ભાવના તે તીર્થંકરપ્રકૃતિ બંધાવાનું કારણ છે,–તો તે ભાવ કેવો છે?
ઉત્તરઃ– તે પણ બંધનું કારણ છે, તેથી બંધભાવ છે, તે સ્વભાવ નથી. જે બંધનું કારણ હોય તે સ્વભાવ કેમ હોય? અને
તે ઉપાદેય પણ કેમ હોય? (દર્શનવિશુદ્ધિ વગેરે સંબંધી જે શુભ વિકલ્પ છે તેને જ અહીં બંધનું કારણ સમજવું;
શુદ્ધતાને નહિ.)
જો કે દર્શનવિશુદ્ધિભાવના વગેરે ૧૬ ભાવના વાસ્તવિકપણે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ હોય છે, અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ
તીર્થંકરપ્રકૃતિ બંધાય છે; છતાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તો પોતાના એક શુદ્ધ ચૈતન્યભાવને જ ઉપાદેય જાણે છે, તીર્થંકરપ્રકૃતિના
બંધના કારણરૂપ શુભરાગને પણ તે ખરેખર ઉપાદેય જાણતા નથી. સોળ ભાવનાના શુભરાગને જ ધર્મ માનીને જે
ઉપાદેય માને તે તો મિથ્યાદ્રષ્ટિ હોય છે ને મિથ્યાદ્રષ્ટિને વાસ્તવિક સોળ ભાવના હોતી નથી.
(૧૩૯) પ્રશ્નઃ– સમ્યગ્જ્ઞાની શું કરે છે?
ઉત્તરઃ– જે સમ્યગ્જ્ઞાની છે તે એક શુદ્ધ ચૈતન્યભાવને જ પોતાનો જાણીને ગ્રહણ કરે છે, અને બાકીના સમસ્ત પરદ્રવ્ય
તથા પરભાવોને પોતાના સ્વભાવમાં એકપણે માનતો નથી, પણ પોતાથી ભિન્ન જાણીને છોડે છે.
(૧૪૦) પ્રશ્નઃ– મોક્ષને માટે કેવો સિદ્ધાંત છે?
ઉત્તરઃ– મોક્ષાર્થીએ સર્વથા એક ચૈતન્યભાવ જ ગ્રહણ કરવા જેવો છે, ને બાકીના સમસ્ત ભાવો છોડવા જેવા છે,–
આવો સિદ્ધાંત છે.
(૧૪૧) પ્રશ્નઃ– મોક્ષાર્થી જીવોએ કયા સિદ્ધાંતનું સેવન કરવા જેવું છે?
ઉત્તરઃ– મોક્ષાર્થીઓ આ સિદ્ધાંતનું સેવન કરો કે–‘હું તો શુદ્ધ ચૈતન્યમય એક પરમ જ્યોતિ જ સદાય છું; અને આ જે
ભિન્નલક્ષણવાળા વિવિધ પ્રકારના રાગાદિ ભાવો પ્રગટ થાય છે તે હું નથી, કારણ કે તે બધાય મને પરદ્રવ્ય
છે.’–આ બાબતમાં કલશ કહ્યો છે કે–
सिद्धांतोऽयमुदात्तचित्तचरितैर्मोक्षार्थिभिः सेव्यतां
शुद्धचिन्मयमेकमेव परमं ज्योतिः सदैवास्म्यहम्।
एत ये तु समुल्लसंति विविधा भावाः पृथग्लक्षणा–
स्तेऽहं नास्मि यतोऽत्र ते मम परद्रव्यं समग्र अपि।।१८५।।
(૧૪૨) પ્રશ્નઃ– મોક્ષને સાધનાર જીવ કેવો હોય?
ઉત્તરઃ– મોક્ષને સાધનાર જીવ નિઃશંક હોય, અને ઉલ્લાસિત વીર્યવાન હોય; અલ્પકાળમાં પરમ આનંદસ્વરૂપ મોક્ષપદ સાધવાનું
છે તેથી તેના પરિણામ ઉલ્લાસમય હોય છે. અનંતભવમાં મારે હવે રખડવું પડશે, એવી શંકા તેને હોતી નથી.
(૧૪૩) પ્રશ્નઃ– સાધક સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ભવની શંકા કેમ હોતી નથી?
ઉત્તરઃ– કેમ કે, શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવ તેની દ્રષ્ટિમાં આવી ગયો છે, તે સ્વભાવમાં ભવ નથી તેથી તેને ભવની શંકા હોતી નથી.
(૧૪૪) પ્રશ્નઃ– બંધન થવાની શંકા કોને પડે?
ઉત્તરઃ– જે જીવ અપરાધી હોય તેને.
(૧૪પ) પ્રશ્નઃ– અપરાધી કોણ છે?
ઉત્તરઃ– જે જીવ પારકા દ્રવ્યને પોતાનું માનીને તેનું ગ્રહણ કરે છે તે અપરાધી છે; અથવા પરથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્માના
અનુભવરૂપ આરાધનાથી જે રહિત છે તે અપરાધી છે.
(૧૪૬) પ્રશ્નઃ– નિરપરાધી કોણ છે?