ઓળખતાં ‘આત્મા જ મનુષ્ય છે’ એમ શરીરને જ આત્મા માની રહ્યો છે. જાણનાર સ્વરૂપ આત્માને જાણતો નથી તેને
ધર્મ બિલકુલ થતો નથી.
રહેલા આત્માને નારકી માને છે, પણ આત્મા તો અરૂપી, જ્ઞાન–આનંદસ્વરૂપ છે, એમ અજ્ઞાની જાણતો નથી. આત્મા
તો દેહથી તદ્ન ભિન્ન છે, જુદા જુદા શરીરો ધારણ કરવા છતાં આત્મા પોતાના ચૈતન્યસ્વરૂપે જ રહ્યો છે,
ચૈતન્યસ્વરૂપથી છૂટીને જડરૂપ કદી થયો જ નથી.
મનુષ્ય વગેરે શરીર કે તેની બોલવા–ચાલવાની ક્રિયા તે કાંઈ આત્મા નથી, તે તો અચેતન જડની રચના છે. દેહથી
ભિન્ન અનંત ચૈતન્યશક્તિ સંપન્ન અરૂપી આત્મા છે તે આંખ વગેરે ઇન્દ્રિયોથી દેખાતો નથી. તે તો અંતરના
અતીન્દ્રિય સ્વસંવેદનથી જ જણાય છે. આવા પોતાના આત્માને અનાદિ–કાળથી જીવે જાણ્યો નથી ને દેહમાં જ
પોતાપણું માન્યું છે તેથી ચાર ગતિમાં પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે. આત્મા શું છે તે જાણ્યા વગર ધર્મી નામ ધરાવીને પણ
દેહાદિની ક્રિયાને ધર્મ માનીને મૂઢ જીવ સંસારમાં જ રખડે છે. હું તો અનંતજ્ઞાન–આનંદ સ્વરૂપ છું, દેહથી પાર,
ઇન્દ્રિયોથી પાર, રાગથી પાર, જ્ઞાનથી જ સ્વસંવેદ્ય છું; પોતાના સ્વસંવેદન વગર બીજા કોઈ ઉપાયથી જણાય એવો
આત્મા નથી. પોતે પોતાથી જ અનુભવમાં આવે એવો આત્મા છે. આવો આત્મા જ આદર કરવા યોગ્ય છે, તેને જ
પોતાનો કરીને બહુમાન કરવા યોગ્ય છે. દેહાદિક પોતાથી ભિન્ન છે, તે રૂપે આત્મા નથી. અજ્ઞાની જડ શરીરને જ દેખે
છે ને તેને જ આત્મા માને છે, પણ જડથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માને જાણતો નથી,–તેથી તે બહિરાત્મા છે. દેહાદિથી
ભિન્ન ચિદાનંદસ્વરૂપ શ્રીગુરુ બતાવે છે, તે સ્વરૂપને જે સમજે તેને શ્રીગુરુ પ્રત્યે બહુમાનનો યથાર્થ ભાવ આવે કે
અહો! ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા શ્રીગુરુએ મને પરમ અનુગ્રહ કરીને બતાવ્યો. પોતાને સ્વસંવેદન થાય ત્યારે જ્ઞાની
ગુરુની ખરી ઓળખાણ થાય અને તેમના પ્રત્યે ખરી ભક્તિ આવે. એકલા શુભરાગવડે પણ ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા
ઓળખાય તેવો નથી, અને પોતાના આત્માને ઓળખ્યા વગર સામા આત્માની ઓળખાણ પણ થાય નહિ.