ઃ૧૦ઃ આત્મધર્મઃ ૧૭૧
પ્રત્યે (–પંચ પરરમેષ્ઠી પ્રત્યે) પરમભક્તિ–વિનય–ઉત્સાહ–બહુમાનનો ભાવ જરૂર આવે છે.–છતાંય તેમાં જે રાગ છે તે
કાંઈ તાત્પર્ય નથી, તે કાંઈ મોક્ષમાર્ગ નથી. મોક્ષમાર્ગ તો વીતરાગભાવ જ છે–એ નિયમ છે, અને એ જ મોક્ષેચ્છુએ
કર્તવ્ય છે.
ચંદનવૃક્ષની સુગંધી છાયા જેવી જે વીતરાગતા–પરમશાંતિ,–તેમાં રાગ તે તો અગ્નિ જેવો બળતરા કરનારો છે.
–મોક્ષેચ્છુએ તે કર્તવ્ય કેમ હોય? માટે હે મોક્ષાભિલાષી મહાજનો! હે ઉત્તમ પુરુષો! ક્યાંય પણ (–અર્હંત–સિદ્ધ પ્રત્યે
પણ) રાગ કિંચિત્ કર્તવ્ય નથી–એમ સમજો..આમ સમજીને જે મોક્ષાર્થી મહાજન સઘળાય પ્રત્યેના (–અર્હંત–સિદ્ધ
પ્રત્યેના પણ) રાગને છોડીને સ્વરૂપમાં લીનતા વડે સાક્ષાત્ વીતરાગભાવરૂપ પરિણમે છે, તે ભવ્ય મહાજન
વીતરાગભાવ વડે તુરત જ ભવસાગરને તરી જાય છે..ને પરમાનંદરૂપ મોક્ષપદને પામે છે.
આવો છે..વીતરાગી મોક્ષમાર્ગ!
* * *
અહા! ભાવલિંગી સંત, જેઓ વનજંગલમાં વસે છે, જેને દેહ ઉપર વસ્ત્રનો તાણો પણ નથી, ને આત્માના
આનંદમાં ઝૂલતા ઝૂલતા જેઓ મોક્ષમાર્ગે હાલ્યા જાય છે, એવા મુનિને ‘મહાજન’ તરીકે સંબોધીને કહે છે કે–
હે મુનિ! હે મોક્ષાર્થી મહાજન! સાક્ષાત્ મોક્ષામાર્ગ તો વીતરાગભાવ જ છે, ને તે વીતરાગતા જ તારે કર્તવ્ય છે.
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન ઉપરાંત ચારિત્ર વડે અંતરમાં જે અમૃતસાગર ઊછળ્યો છે તેમાં લીનતા જ કરવા જેવી છે...તેમાંથી
જરાય બહાર નીકળવા જેવું નથી, એટલે જરાય રાગ કર્તવ્ય નથી.
જેમ, હોડીમાં બેસીને ‘સિદ્ધવરકૂટ’ જતાં વચ્ચે નદીનો ‘વળાંક’ આવતાં તરંગોનો ખળભળાટ ઊઠતો હતો..
તેમ રત્નત્રયરૂપી નાવમાં બેસીને સિદ્ધપદ તરફ જઈ રહેલા મોક્ષમાર્ગી મુનિવરોની પરિણતિરૂપી નદીનો પ્રવાહ મોક્ષ
તરફ જઈ રહ્યો છે તેમાં વચ્ચે રાગરૂપી વળાંક આવતાં કકળાટ થાય છે.
અહા..વનવાસી વીતરાગી સંતો વનના વાઘ જેવા નિર્ભય હતા..દુનિયાથી નિર્ભય સંતોએ બેધડક વીતરાગમાર્ગ
પ્રસિદ્ધ કર્યો છે. લોકો માનશે કે નહિ માને તેની એને દરકાર નથી. જે જીવ મોક્ષેચ્છુ હશેે તે આવા માર્ગે આવ્યા વગર
રહેશે નહિ. ગદગદ થઈને ગુરુદેવ કહે છે કે–અરે! આવો સ્પષ્ટ વીતરાગી માર્ગ સંતોએ ખુલ્લો મૂકયો છે..છતાં લોકો
તેનો વિરોધ કરે છે!! ! શું થાય? સીમંધર પરમાત્મા તો વિદેહક્ષેત્રે બેઠા બેઠા બધું જોઈ રહ્યા છે..કુંદકુંદાચાર્ય પોતે પણ
જાણે છે કે અત્યારે ભરતક્ષેત્રે શાસનમાં આમ ચાલી રહ્યું છે..પણ..શું થાય? આવો જ કાળ! ને જીવોની એવી જ
લાયકાત!–છતાં આ લોકો ભાગ્યશાળી કે હોંસથી આવી વાત સાંભળે છે.
શુદ્ધ ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા આનંદનો સમુદ્ર છે; જેમ રત્નો મેળવવા માટે સમુદ્રને અવગાહીને તેમાં ઊંડા ઉતરવું
પડે છે, તેમ મોક્ષાર્થી મુનિવરો આનંદના સમુદ્રમાં ઊંડા ઊતરીને–અંતર્મુખ થઈને–સમ્યગ્રત્નત્રય કાઢીને તેના વડે શીઘ્ર
નિર્વાણ પામે છે. જુઓ, ચૈતન્યસમુદ્રને જે અવગાહે–તેમાં ઊતરે તે જ શીઘ્ર મોક્ષ પામે છે. બહિર્મુખ રાગમાં રહે તેને
મોક્ષ થતો નથી. જ્યાં સુધી રાગ રહેશે ત્યાં સુધી તો કલેશની પરંપરા ચાલુ રહેશે, ને રાગ ટળશે ત્યારે સાક્ષાત્ મોક્ષ
થશે; માટે હે ભવ્ય! એક વાર આવી વીતરાગતાની હોંસ લાવીને ઉત્સાહથી તેની હા તો પાડ.
જરાક રાગ તો વર્તે છે છતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે “જયવંત વર્તો વીતરાગતા!” પોતાની ભૂમિકા સાથે
મેળવીને કહે છે કે અરે, આ રાગ આવ્યો તેનો જય ન હો પણ ક્ષય હો. વીતરાગતા જ જયવંત વર્તો. રાગ વડે મારો
જય હું નથી માનતો; વીતરાગતા જ સાક્ષાત્ મોક્ષનું કારણ છે, માટે તે જયવંત વર્તો!
મોક્ષનું કારણ તો પરમ વીતરાગતા છે, ને તે વીતરાગતામાં જ આ શાસ્ત્રનું સમસ્ત હૃદય રહેલું છે અહા!
જુઓ, મોક્ષમાર્ગી મુનિઓનું હૃદય બોલે છે...આ સંતો શાસ્ત્રનું હૃદય ખોલે છે. અમે મોક્ષામાર્ગી છીએ, અમારા હૃદયમાં
પરમ વીતરાગતાનો વાસ છે, ને શાસ્ત્રના હૃદયમાં પણ પરમ વીતરાગતા જ ભરેલી છે. પરમ વીતરાગતા સિવાય બીજું
તાત્પર્ય કાઢે (–વ્યવહારના રાગને તાત્પર્ય માને) તો તે જીવ શાસ્ત્રના હૃદયને સમજ્યો જ નથી. રાગ તે શાસ્ત્રનું હૃદય
નથી. વીતરાગતામાં જ શાસ્ત્રોનું આખું હૃદય સમાયેલું છે.