છે. જ્યાં એમ કહ્યું છે કે ‘કર્તાપણું આત્માનો સ્વભાવ નથી’ ત્યાં તો વિકારના અને જડકર્મના કર્તાપણાની વાત છે.
અને અહીં તો નિર્મળ–પર્યાયરૂપ કાર્યના કર્તાપણાની વાત છે,–આ કર્તાપણું તો આત્માનો ત્રિકાળી સ્વભાવ છે.
જ્ઞાનાનંદસ્વભાવી અનંત શક્તિસંપન્ન ભગવાન આત્માને જાણીને જ્યાં તેનો આશ્રય કર્યો ત્યાં આત્માની
કર્તૃત્વશક્તિને લીધે જ્ઞાનગુણે કર્તા થઈને જ્ઞાનભાવરૂપ કાર્ય કર્યું, શ્રદ્ધાગુણે કર્તા થઈને સમ્યગ્દર્શનરૂપી કાર્ય કર્યું,
આનંદગુણે કર્તા થઈને અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન આપ્યું; એ રીતે અનંતા ગુણોએ કર્તા થઈને પોતપોતાની નિર્મળ
પર્યાયરૂપ કાર્યને કર્યું કર્તૃત્વ–શક્તિવાળા આત્માને ઓળખતાં આત્મા પોતાના નિર્મળ ભાવનો જ કર્તા થાય છે ને
વિકારનું કર્તાપણું તેને રહેતું નથી. કર્તાશક્તિવાળો આત્મસ્વભાવ ત્રિકાળ એકરૂપ છે, તે એકરૂપ સ્વભાવમાં એકતાથી
નિર્મળ–એકરૂપ કાર્ય જ થયા કરે છે. આત્માની કર્તાશક્તિ એવી નથી કે આત્મા રાગનો કર્તા થાય; આત્માની
કર્તાશક્તિ તો એવી છે કે તે નિર્મળ ભાવોનો જ કર્તા થાય. જ્યાં એકલું વિકારનું કર્તાપણું છે ત્યાં આત્માની
કર્તાશક્તિની પ્રતીત નથી.
તો આત્મામાં નથી. હા, એક ક્ષણમાં સમસ્ત વિશ્વને સાક્ષાત્ જાણવાનું કાર્ય કરે એવી કર્તાશક્તિ આત્મામાં છે.
આત્માની શક્તિનું કાર્ય તો આત્મામાં હોય કે બહારમાં હોય? આત્માની અનંત શક્તિઓ છે તે બધીયે શક્તિઓનું
કાર્ય આત્મામાં જ થાય છે, એક પણ શક્તિ એવી નથી કે આત્માથી બહાર કાંઈ કાર્ય કરે. અહો! મારો આત્મા,
મારી બધી શક્તિઓ, ને બધી શક્તિઓનું કાર્ય–એ બધું ય મારા અંતરમાં જ સમાય છે,–આવી અંર્તદ્રષ્ટિ કરવી તે
અપૂર્વ કલ્યાણ છે.
માટે તેનો કર્તા બીજો કોઈ હશે–એમ નથી. આત્મા જ સ્વયં તે–રૂપે પરિણમીને કર્તા થાય છે. ધર્મી જાણે છે કે મારો જે
સાધકભાવ છે તેનો હું જ સ્વયં કર્તા છું, મારા આત્મામાં જ તેના કર્તા થવાની તાકાત છે. પોતાના કાર્ય માટે બીજો કોઈ
કર્તા જોઈએ એવું પરાધીન વસ્તુસ્વરૂપ નથી. કાર્યથી જુદો કોઈ કર્તા નથી, ને કર્તાનું કાર્ય પોતાથી જુદું નથી; એ જ
પ્રમાણે સાધન વગેરે પણ જુદા નથી.–આમ અનંત શક્તિથી અભેદ આત્મસ્વભાવની પ્રતીત કરીને પરિણમતાં
સમ્યગ્દર્શનથી માંડીને સિદ્ધદશા સુધીના નિર્મળ કાર્યો સિદ્ધ થઈ જાય છે. દ્રવ્યની એક કર્તાશક્તિમાં તેના બધાય ગુણોના
કાર્યોનું કર્તાપણું સમાઈ જાય છે; એટલે કર્તાશક્તિને શોધવા માટે ગુણભેદ ઉપર જોવાનું નથી રહેતું પણ અખંડ દ્રવ્ય
ઉપર જોવાનું રહે છે. અખંડ આત્મદ્રવ્યની સન્મુખ જોતાં જ તેની પરિપૂર્ણ શક્તિઓ પ્રતીતમાં આવે છે, ને વીતરાગી
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટે છે.
નહિ. મારી અનંતી શક્તિઓ મારા આત્માના જ આશ્રયે છે, હું જે કાર્ય (સમ્યગ્દર્શનાદિ) કરવા માંગું છું તે મારા
આત્માના જ આશ્રયે થાય છે–એમ નિર્ણય કરીને સ્વભાવનો આશ્રય કરતાં વીતરાગભાવ થાય છે, તે ધર્મ છે, તે જૈન
શાસનનો સાર છે, તે સંતોનું ફરમાન છે, ને તે જ સર્વ શાસ્ત્રોનો ઉપદેશ છે.
જ કર્તૃત્વ છે. પર્યાય દ્રષ્ટિથી જોતાં ક્ષણિક વિકારનું કર્તૃત્વ છે, પરંતુ તેટલો જ આત્મા માને તો તેણે આત્માના
સ્વભાવને જાણ્યો નથી.