અચિંત્ય સામર્થ્ય! એને પ્રતીતમાં લઈને જેણે કેવળજ્ઞાની પિતાને પોતાના અંતરમાં પધરાવ્યા, તેનો આદર કર્યો, તે
જીવના જ્ઞાનમાં બીજા બધાનો આદર ન રહ્યો, ચિદાનંદસ્વરૂપ તરફ જ તેનું જ્ઞાન વળી ગયું. કેવળજ્ઞાનરૂપ ‘કાર્ય’ ને
પ્રતીતમાં લેતાં, તેના ‘કારણ’ રૂપ અંર્ત સ્વભાવમાં ઝૂકાવ થઈ જાય છે, અને તે કારણની સાથે એકતા થતાં તેને
કાર્યની શરૂઆત (સમ્યગ્દર્શનાદિ) થઈ જાય છે.
કાર્યનું કારણ થવાની તાકાત છે? ચૈતન્ય શક્તિમાં જ તેનું કારણ થવાની તાકાત છે. આમ અંતર્મુખ કારણ પરમાત્માની
સન્મુખ થઈને જ કાર્ય પરમાત્માની (કેવળજ્ઞાની ભગવાનની) પ્રતીત થાય છે. કારણની સન્મુખ થઈને તેના સ્વીકાર
વગર કાર્યની પણ પ્રતીત થતી નથી.
તાકાત પડી છે. આવી ચૈતન્ય શક્તિની સન્મુખ થઈને સર્વજ્ઞનો સ્વીકાર કરતાં અપૂર્વ પુરુષાર્થ તેમાં આવે છે.
‘સર્વજ્ઞનો સ્વીકાર કરતાં પુરુષાર્થ ઊડી જાય છે–’ એમ માને તેને તો ઘણી મોટી સ્થૂળ ભૂલ છે, તેને નથી તો
સર્વજ્ઞની ખબર, નથી મોક્ષના પુરુષાર્થની ખબર, કે નથી આત્માના જ્ઞાનસામર્થ્યની ખબર. અહો, કેવળજ્ઞાની
સર્વજ્ઞ આવા, ને તેનું કારણ આવું– આમ કાર્ય–કારણની પ્રતીત કરતાં સ્વસન્મુખ અપૂર્વ પુરુષાર્થ ઊપડે છે,
તેને એમ શંકા નથી પડતી કે મારો પુરુષાર્થ ક્યારે ઉપડશે? તે નિઃશંક થઈ જાય છે કે મારા આત્માના આધારે
સર્વજ્ઞની પ્રતીત કરીને મોક્ષમાર્ગનો પુરુષાર્થ મેં શરૂ કર્યો છે ને અનંત સર્વજ્ઞ ભગવંતોના જ્ઞાનમાં પણ એ જ
રીતે આવ્યું છે. હવે મારે અનંતભવ છે જ નહિ, ને સર્વજ્ઞ ભગવંતોના જ્ઞાનમાં પણ મારા અનંતભવ આવ્યા
નથી; હું અલ્પકાળે મોક્ષ પામવાનો છું–અને સર્વજ્ઞ ભગવાનના જ્ઞાનમાં પણ એમ આવ્યું છે. જુઓ, આ
સર્વજ્ઞની પ્રતીત કરનારનું સામર્થ્ય? જુઓ, આ પુરુષાર્થ! જુઓ, આ નિઃશંકતા! અહીંથી જ ધર્મની શરૂઆત
થાય છે.
ભગવાનનું કેવળજ્ઞાન તે શુદ્ધ સદ્ભુત વ્યવહારનયનો વિષય છે તે અપેક્ષાએ તેને શુદ્ધસદ્ભુતવ્યવહાર નયાત્મક કહેલ
છે, પણ ભગવાનને પોતાને કાંઈ નય હોતો નથી, જ્યાં સંપૂર્ણ પ્રમાણજ્ઞાન થઈ ગયું ત્યાં નયો રહેતા નથી. સાધક જીવ
જ્યારે “કેવળજ્ઞાની ભગવાન આવા” એમ વિચારે છે ત્યારે તે સાધકના જ્ઞાનમાં શુદ્ધસદ્ભુત વ્યવહાર નયનો વેપાર
હોય છે; અને તે કેવળજ્ઞાનના કારણરૂપ પોતાના આત્માનો જે સહજ જ્ઞાનસ્વભાવ, તેને જાણવામાં જ્યારે પોતાનો
ઉપયોગ જોડે ત્યારે તે સાધકના જ્ઞાનમાં ‘પરમશુદ્ધ નિશ્ચયનય’ વર્તે છે.–આ રીતે સાધકને નિશ્ચય અને વ્યવહાર નયો
હોય છે. છતાં તેમાં વ્યવહારનય આશ્રય કરવા જેવો નથી ને નિશ્ચયનય આશ્રય કરવા જેવો છે–એ વાત અહીં પણ
લાગુ પાડીને સમજવી જોઈએ. વ્યવહારનયના વિષયરૂપ કેવળજ્ઞાનપર્યાયનો આશ્રય કરવા જતાં રાગની વૃત્તિનું ઉત્થાન
થાય છે,–માટે તે કર્તવ્ય નથી; અને નિશ્ચયનયના વિષયરૂપ શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યનો આશ્રય કરતાં નિર્વિકલ્પ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–
ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે છે, માટે તેનો આશ્રય જ કર્તવ્ય છે,