ચૈત્રઃ ૨૪૮૪ઃ ૭ઃ
અહીં સંસારતત્ત્વનું ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ બતાવવું છે એટલે અજ્ઞાની દ્રવ્યલિંગી શ્રમણની વાત મુખ્ય લીધી છે. કોઈ
જીવ જિનમતમાં કહેલું બાહ્યદ્રવ્યલિંગ ધારણ કરીને ભલે દ્રવ્યશ્રમણ થયો હોય છતાં જો યથાર્થ તત્ત્વોને શ્રદ્ધતો નથી ને
વિપરીત રૂપે તત્ત્વોને શ્રદ્ધે છે તો તે શ્રમણાભાસ મિથ્યાદ્રષ્ટિ અજ્ઞાની સંસારતત્ત્વ જ છે; દ્રવ્યલિંગ ધારણ કરવાથી જરા
પણ મોક્ષમાર્ગ તેને થઈ ગયો–એમ નથી, હજી પણ તે સંસારતત્ત્વ જ છે એમ જાણવું.
મારા આત્માનો સ્વભાવ તો ચૈતન્ય સામર્થ્યમય છે;
રાગાદિ વિભાવો મારા સ્વભાવથી વિપરીત છે;
અને દેહાદિ સંયોગ, તો મારાથી અત્યંત ભિન્ન છે.
–આમ યથાર્થપણે જે જાણતો નથી. દેહાદિની ક્રિયાઓ હું કરું એમ માને છે, રાગથી મને ધર્મનો લાભ થશે–
એમ માને છે; આ રીતે તત્ત્વોને વિપરીતપણે શ્રદ્ધે છે તેઓ સતત મહામોહરૂપ મેલને એકઠો કરે છે, તેમનું મન
મિથ્યાત્વરૂપ મહામળથી મલિન છે, તેથી તેઓ નિત્ય અજ્ઞાની છે; “નિત્ય અજ્ઞાની” કહ્યા, એટલે કે આવી વિપરીત
શ્રદ્ધાવાળા જીવને વ્યવહારનો શુભ રાગ કરતાં કરતાં ક્યારેક–ઘણા કાળે પણ–સમ્યગ્જ્ઞાન પ્રગટી જશે એમ નથી, જ્યાં
સુધી પોતાના અવિવેકને લીધે વિપરીત શ્રદ્ધા કરશે ત્યાંસુધી નિરંતર તે અજ્ઞાની જ રહેશે.
આવો અજ્ઞાની જીવ ભલે કદાચ દ્રવ્યલિંગી થઈને જિનમાર્ગમાં રહ્યો હોય, એટલે કે વ્યવહારથી સર્વજ્ઞદેવને જ
માનતો હોય ને બીજાને ન માનતો હોય, પંચમહાવ્રતાદિ પાળતો હોય, તો પણ ખરું શ્રામણ્યપણું તે પામ્યો નહિ હોવાથી
તે શ્રમણાભાસ જ છે. આ સૂત્ર ઉપરથી એમ સમજી લેવું કે જે કોઈ જીવો વિપરીત તત્ત્વોની શ્રદ્ધા કરે–(જડની ક્રિયાને
આત્માની માને કે રાગના ભાવને ધર્મ માને) તે બધાય શ્રમણ નથી પણ શ્રમણાભાસ જ છે, ને ઊંધી શ્રદ્ધાને લીધે
તેઓ સંસારમાર્ગમાં જ સ્થિત છે.
જુઓ, આ શ્રમણાભાસને સાચા દેવગુરુશાસ્ત્રની શ્રદ્ધાનો શુભરાગ છે, તે શુભરાગ હોવા
છતાં તેને સંસારમાર્ગમાં જ સ્થિત કહ્યો છે. એટલે કે શુભરાગ તે મોક્ષમાર્ગ નથી–એમ આ સૂત્ર
પ્રસિદ્ધ કરે છે.
જુઓ, આ સૂત્રરત્ન અર્હંતદેવના સમગ્ર શાસનને સંક્ષેપથી પ્રકાશે છે. અંદરમાં સંસારતત્ત્વ જ હોવા છતાં,
બહારથી મોક્ષમાર્ગનો ભેષ પહેરીને મુનિ જેવો લાગતો હોય તો આ સૂત્ર “તે સંસારતત્ત્વ જ છે” એમ પ્રસિદ્ધ કરીને
તેને ખુલ્લો પાડે છે.
જેમ ચોર–લૂંટારા ખોટો વેષ પહેરીને લોકોને છેતરે છે, જાણે મોટો સાહુકાર હોય–એમ બનાવટી વેષ
પહેરીને લોકોને છેતરે છે; તેમ, અહીં આચાર્યદેવ કહે છે કે બહારથી જિનમાર્ગનો ભેખ લઈને એટલે કે દિગંબર
દ્રવ્યલિંગી સાધુ થઈને પણ અંદરમાં જેઓ રાગાદિ પુણ્યને ધર્મ માનીને વિપરીત તત્ત્વોની શ્રદ્ધા કરતા થકા
અજ્ઞાનીપણે વર્તે છે તેઓ શ્રમણાભાસ છે; ખરેખર તેઓ શ્રમણ નથી પણ શ્રમણનો માત્ર બાહ્ય ભેખ લીધો છે;
એવા શ્રમણાભાસને પણ સંસારતત્ત્વ જ જાણવું; તે પણ અજ્ઞાનને લીધે અનંત દુઃખમય સંસારમાં જ પરિભ્રમણ
કરે છે. જેમ કડવું કરિયાતું સાકરની કોથળીમાં ભરે તેથી કાંઈ તે કરિયાતું મટીને સાકર ન થઈ
જાય તેમ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ દ્રવ્યલિંગ ધારણ કરે તેથી કાંઈ તે સંસારતત્ત્વ મટીને મોક્ષમાર્ગી ન
થઈ જાય.
દ્રવ્યલિંગી સાધુ થઈને અહિંસાદિ પંચમહાવ્રત પાળતો હોવા છતાં, તે વિપરીત શ્રદ્ધાવાળા જીવનું ચિત્ત
મહા મોહમળથી મલિન છે, અને તેથી તેઓ દીનપણે ફરીફરીને દેહ ધારણ કરતા થાક સંસારમાં જ રખડે છે, માટે
તેને સંસારતત્ત્વ જ જાણવું. “પંથે ચાલતાં અનંતકાળ વીત્યો છતાં હજી આરો ન આવ્યો” એમ કોઈ કહે, તો
તેનો અર્થ એ થયો કે એનો પંથ જ ખોટો છે. સાચા પંથે ચાલે ને અલ્પકાળમાં ભવભ્રમણનો આરો ન આવે એમ
બને નહિ.
સંસારતત્ત્વ તે પાંચ ભાવોમાંથી કયા ભાવમાં આવે? સંસારતત્ત્વ તે ઔદયિક ભાવમાં આવે છે. અને નવ
તત્ત્વોમાંથી આસ્રવ ને બંધતત્ત્વ તે સંસારતત્ત્વ છે. અહીં તો કહે છે કે મિથ્યાદ્રષ્ટિ શ્રમણાભાસને સંસારતત્ત્વ જાણવું,
એટલે કે મિથ્યાત્વ તે જ મૂળ સંસાર છે. નાટક–સમયસારમાં પં. બનારસીદાસજી પણ સ્પષ્ટ કહે