અનંતગુણોની નિર્મળ પર્યાયોના સાધનપણે પરિણમે છે. આ રીતે અંતરમાં ભગવાન આત્મા જ પોતાનું સાધન છે એમ
જે જાણે તેને બાહ્યસાધનો શોધવાની વ્યગ્રબુદ્ધિ–આકુળબુદ્ધિ–મિથ્યાબુદ્ધિ–પરાધીનબુદ્ધિ રહેતી નથી, પણ સ્વાશ્રય કરીને
અંતસ્વભાવમાં એકાગ્ર થવાનું જ રહે છે, દ્રવ્યસ્વભાવ જ તેના શ્રદ્ધાજ્ઞાનમાં સદા મુખ્ય રહે છે, અને તે જીવ નિઃશંકપણે
સ્વભાવસાધન વડે મોક્ષને સાધે છે.
સ્વસન્મુખ થઈને સ્વભાવનો પુરુષાર્થ કરે છે, ને તેને જ સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળ કાર્ય થાય છે. અહો! શુદ્ધચૈતન્યદ્રવ્યના
આશ્રય સિવાય ગુણભેદના આશ્રયે લાભ થવાની માન્યતા પણ જ્યાં ઊડાડી દીધી ત્યાં રાગના આશ્રયે કે પરના
આશ્રયે લાભ થવાની માન્યતા તો ક્યાંથી ઊભી રહે?
થાય એમ માનનાર શરીરને અને આત્માને એકપણે જ માને છે; રાગથી આત્માને લાભ માનનાર રાગને અને
આત્માના સ્વભાવને એકપણે જ માને છે; પુણ્યથી ધર્મ થાય–એમ માનનાર પુણ્યને અને ધર્મને એકપણે જ માને છે;
વ્યવહારથી નિશ્ચય થાય એમ માનનાર નિશ્ચય–વ્યવહાર બંનેને એકપણે જ માને છે; અને એક ગુણના ભેદના આશ્રયે
લાભ થાય એમ માનનાર એક જ ગુણ સાથે આત્માની એકતા માને છે પણ અનંતગુણ સાથે આત્માની એકતાને
જાણતો નથી, એટલે ગુણભેદના વિકલ્પને જ તે આત્મા માને છે.–આ બધા મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવની માન્યતાના પ્રકારો છે.
અંતરના ચિદાનંદ સ્વભાવમાં જ્યાં એકતા ન થઈ ત્યાં બીજે ક્યાંય એકતા માન્યા વિના રહે જ નહિ. અને ધર્મી જાણે
છે કે મારો ચિદાનંદ સ્વભાવ જ મને લાભનું કારણ છે; અને, ‘જેનાથી લાભ માને તેની સાથે એકતા માન્યા વગર રહે
નહિ,’ એ સિદ્ધાંત પ્રમાણે ધર્મી પોતાના સ્વભાવથી જ લાભ માનીને તેમાં જ એકતા કરે છે, ને સ્વભાવમાં એકતાથી
તેને સમ્યગ્દર્શનાદિનો લાભ થાય છે.
જ્ઞાનસ્વભાવી અખંડ આત્માના ચિંતનથી કેવળજ્ઞાન થાય છે; એ જ પ્રમાણે એક ગુણના ચિંતનથી સમ્યક્ત્વ નથી
થતું પણ અખંડ ચિદાનંદ સ્વભાવના ચિંતનથી જ સમ્યક્ત્વ થાય છે. એ જ રીતે એક આનંદ ગુણને લક્ષમાં લઈને
ચિંતવતાં આનંદનો અનુભવ નથી થતો પણ આનંદ વગેરે અનંતગુણોથી અભેદ આત્માના ચિંતનથી જ આનંદનો
અનુભવ થાય છે, આ રીતે અભેદ દ્રવ્યના આશ્રયે જ તેના બધા ગુણોનું નિર્મળ પરિણમન થાય છે, એટલે
નિર્મળતાનું સાધન આત્મા પોતે જ છે. ગુણભંડાર આત્મા પોતે જ પોતાની કરણશક્તિથી સાધકતમ થઈને
રત્નત્રયધર્મને સાધે છે.
ભવિષ્યમાં પણ એ જ રીતે સિદ્ધપદને સાધશે. સ્વભાવસાધનથી બહાર બીજું સાધન જે શોધશે તેને સિદ્ધપદની
સિદ્ધિ નહિ થાય, તે તો સંસારનો જ સાધક રહેશે એટલે કે સંસારમાં જ રખડશે. અહીં તો સ્વભાવ સાધન
સમજીને સાધક થઈને પોતાના સિદ્ધપદને સાધે એવા જીવોને માટે જ આ વાત છે, સંસારમાં રખડનારા જીવો તો
પરજ્ઞેયમાં જાય છે.
કરે નહિ, તેમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ધર્માત્મા પોતાના ચૈતન્યસ્વામી સિવાય બીજા કોઈને સ્વપ્ને પણ પોતાના સાધન તરીકે
સ્વીકારે નહિ. આ જ સાધ્યની સિદ્ધિનું સાધન છે, બીજા કોઈ સાધનથી સાધ્યની