અનુભવીએ છીએ, કારણ કે તેના અનુભવ વિના અન્ય રીતે સાધ્ય આત્માની સિદ્ધિ નથી.’
न खलुः न खलु यस्मादन्यथा साध्यसिद्धिः।
એમ કહ્યું તેમાં જે વર્તમાન પરિણામ લીધા તે નિર્મળ પરિણામ છે; કેમ કે સાધકની દ્રષ્ટિ શક્તિમાન એવા દ્રવ્ય
ઉપર ગઈ છે, ને તે દ્રવ્યના આશ્રયે નિર્મળ પરિણામ જ થાય છે. તે નિર્મળ પરિણામનું જ સાધન થવાનો દ્રવ્યનો
સ્વભાવ છે. વ્યવહાર સમ્યગ્દર્શનમાં એવો સ્વભાવ નથી કે તે નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શનનું સાધન થાય.
નિશ્ચયસમ્યગ્દર્શન તો શુદ્ધદ્રવ્યને જ સાધન બનાવીને થાય છે, અને તે જ સાધનથી તે ટકે છે. એમ બધી
નિર્મળપર્યાયમાં શુદ્ધદ્રવ્યને જ સાધન સમજી લેવું.
પોતાના આત્માને જ સ્વીકાર્યો છે. તે અખંડ સાધનમાંથી જ મોક્ષમાર્ગની ને મોક્ષની નિર્મળપર્યાયોનો પ્રવાહ ચાલ્યો
આવે છે.
આખો જ્ઞાયકસ્વભાવ છે તેને સાધન ન બનાવતાં પરજ્ઞેયોને સાધન માને છે, એટલે કે જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકતા ન
કરતાં પરજ્ઞેયો સાથે એકતા માને છે, તેને જ્ઞાનનું કાર્ય નથી થતું પણ અજ્ઞાન થાય છે. જાતિસ્મરણજ્ઞાન,
જિનપ્રતિમાદર્શન, વેદના વગેરેને સમ્યક્ત્વ–ઉત્પત્તિનાં કારણો કહ્યા છે તે બધા ઉપચારથી–તે તે નિમિત્તોનું જ્ઞાન
કરાવવા માટે કહ્યા છે, પરમાર્થ સાધન તો પોતાનો ચિદાનંદ ભગવાન જ છે. આ એક જ સાધન છે,–‘એક
નનૈયો સો રોગને હણે’–તેમ આ એક સ્વભાવસાધનનો સ્વીકાર બીજા બધા બાહ્યસાધનોના રોગને હણી નાંખે
છે એટલે કે સ્વભાવસાધનનો સ્વીકાર કરતાં કોઈ પણ બાહ્ય સાધનોની માન્યતા છૂટી જાય છે.
પ્રગટાવીને તીર્થંકર થાય છે,–તે તીર્થંકર પ્રકૃતિના સાધનથી નહિ, પણ સ્વભાવના જ સાધનથી. એ જ પ્રમાણે
અચેતન વાણીને પણ જ્ઞાનનું સાધન કહેવાય, તે પણ ઉપચારથી જ છે, તે ખરેખર જ્ઞાનનું સાધન નથી. જ્ઞાન
થવાનું ખરું સાધન તો જ્ઞાનસ્વભાવ જ છે. આ પરમાર્થ–સાધનને લક્ષમાં લ્યે તેને જ સમ્યગ્જ્ઞાનાદિ કાર્યની સિદ્ધિ
થાય છે. આ પરમાર્થસાધનની પ્રતીતનું ફળ મોક્ષ છે, ને બાહ્ય સાધન માને તેનું ફળ સંસાર છે.
કરણશક્તિને લીધે આત્મા પોતે જ ઉત્કૃષ્ટ સાધન છે. સાધકને પોતાનો આત્મા જ નિર્મળતાનું સાધન છે.
આત્મામાં સાધન થવાની શક્તિ તો ત્રિકાળ છે, પણ પોતે સ્વસન્મુખ થઈને તે સાધનને કદી પકડયું નથી. જો
સ્વસન્મુખ થઈને સ્વભાવ–સાધનને પકડે તો સાધકદશા થયા વિના રહે નહિ. ત્રિકાળી દ્રવ્યને સાધનપણે
અંગીકાર કરતાં જ્ઞાનાદિ અનંતગુણો પોતપોતાની નિર્મળ પર્યાયપણે પરિણમી જાય છે. પ્રવચનસારની ૨૧મી
ગાથામાં પણ કહે છે કે–“કેવળીભગવાન સ્વયમેવ.. અનાદિઅનંત, અહેતુક અને અસાધારણ
તે જ્ઞાનસ્વભાવને જ કારણ–