ઃ ૧૬ઃ આત્મધર્મઃ ૧૭૬
આનંદનું જ વેદન છે, હર્ષ–શોકનું વેદન તેમને જરા પણ નથી.
(૧૨૨) પ્રશ્નઃ– અજ્ઞાનીને શેનું વેદન હોય છે?
ઉત્તરઃ– અજ્ઞાની જીવ હર્ષ–શોકથી ભિન્ન પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને જાણતો નથી, તેથી તે હર્ષ–શોકમાં જ
એકાકાર થઈને તેને જ વેદે છે; જ્ઞાન–આનંદનું વેદન તેને જરા પણ નથી. બાહ્ય સંજોગોને તો કોઈ પણ
જીવ વેદતો નથી.
(૧૨૩) પ્રશ્નઃ– જ્ઞાનીને જ્ઞાન–આનંદનું વેદન, તેમજ હર્ષ–શોકનું પણ વેદન, એમ બંને વેદન હોવા છતાં “તેને એકલા
જ્ઞાન–આનંદનું જ વેદન છે ને હર્ષ–શોકનું વેદન નથી”–એમ કેમ કહ્યું?
ઉત્તરઃ– જેની સાથે અભેદતા છે તેનું જ વેદન છે, ને જેનાથી ભિન્નતા છે તેનું વેદન નથી–એ અપેક્ષાએ જ્ઞાનીને
જ્ઞાન–આનંદનું વેદન જ છે ને હર્ષ–શોકનું વેદન નથી એમ કહ્યું છે. જે જ્ઞાન–આનંદરૂપ નિર્મળ ભાવ
પ્રગટયો છે તેની સાથે આત્માની અભેદતા હોવાથી જ્ઞાની તેનો જ વેદક છે; અને જે હર્ષ–શોક થાય છે
તેને પોતાના સ્વભાવથી ભિન્નપણે જાણતો હોવાથી જ્ઞાની તેનો વેદક નથી. જેના ઉપર દ્રષ્ટિ પડી છે
તેનું જ વેદન છે.
(૧૨૪) પ્રશ્નઃ– આનંદનું વેદન કેમ થાય?
ઉત્તરઃ– મારો આત્મા જ્ઞાન–આનંદસ્વરૂપ છે, હર્ષ–શોકાદિ ભાવો મારા સ્વભાવથી જુદા છે–એવું ભેદજ્ઞાન
કરીને, અંતરના જ્ઞાન–આનંદસ્વરૂપ તરફ વળતાં આત્માના આનંદનું વેદન થાય છે. ભેદજ્ઞાન પછી
સાધકદશામાં જો કે અલ્પ હર્ષ–શોક થાય છે, છતાં શ્રદ્ધામાં તો વેદનનો એક જ પ્રકાર છે.
(૧૨પ) પ્રશ્નઃ– “શ્રદ્ધામાં વેદનનો એક જ પ્રકાર છે” એટલે શું?
ઉત્તરઃ– ધર્મી જીવની દ્રષ્ટિ પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ ઉપર છે ત્યાં તે પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને એકને જ વેદે છે,
હર્ષાદિના વેદનને ધર્મીની દ્રષ્ટિ પોતામાં સ્વીકારતી નથી; માટે શ્રદ્ધા અપેક્ષાએ તો ધર્મીને એકલા
આનંદનું જ વેદન છે. ચારિત્ર અપેક્ષાએ તેને વેદનના બે પ્રકાર છે.
(૧૨૬) પ્રશ્નઃ– ‘ચારિત્ર અપેક્ષાએ વેદનના બે પ્રકાર’ કઈ રીતે છે?
ઉત્તરઃ– ધર્મી જીવને પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વભાવના ભાનપૂર્વક જેટલે અંશે તેમાં લીનતા થઈ છે તેટલે અંશે તો
આનંદનું વેદન છે, અને જેટલા હર્ષ–શોકરૂપ અસ્થિરતાના ભાવ છે તેટલું આકુળતાનું પણ વેદન છે; એ
રીતે સાધકદશામાં વેદનના બંને પ્રકાર એક સાથે વર્તે છે.
(૧૨૭) પ્રશ્નઃ– અજ્ઞાનીના વેદનમાં કયો પ્રકાર છે?
ઉત્તરઃ– અજ્ઞાની “હર્ષ–શોક વગેરે ભાવો તે જ હું” એવી એકત્વબુદ્ધિને લીધે એકાંત હર્ષ–શોકાદિ ભાવોને જ
વેદે છે, એટલે તેના વેદનમાં દુઃખનું જ એકલું વેદન છે.
(૧૨૮) પ્રશ્નઃ– ભગવાન સર્વજ્ઞના વેદનમાં કયો પ્રકાર છે?
ઉત્તરઃ– ભગવાન સર્વજ્ઞના વેદનમાં પરિપૂર્ણ જ્ઞાનાનંદનો એક જ પ્રકાર છે, હર્ષ–શોકાદિનું વેદન તેમને જરા
પણ નથી. –આ રીતે વેદન બાબતમાં ચાર બોલ થયા.
(૧૨૯) પ્રશ્નઃ– વેદન બાબતમાં ચાર બોલ કઈ રીતે થયા?
ઉત્તરઃ– (૧) સર્વજ્ઞને એકલું આનંદનું જ વેદન છે.
(૨) અજ્ઞાનીને એકલું દુઃખનું જ વેદન છે.
(૩) સાધક જ્ઞાનીને અંશે આનંદનું વેદન, તેમજ અંશે દુઃખનું પણ વેદન,–એમ બંને વેદન છે.
(૪) સાધકને બંને વેદન હોવા છતાં દ્રષ્ટિ અપેક્ષાએ એકલું આનંદનું જ વેદન છે; હર્ષ–શોકાદિને
પોતાના સ્વભાવમાં એકપણે તે વેદતો જ નથી. –આ રીતે વેદનના ચાર બોલ છે.
(૧૩૦) પ્રશ્નઃ– આ ચાર બોલમાંથી અહીં ૭૮મી ગાથામાં કયો બોલ લાગુ પડે છે?
ઉત્તરઃ– અહીં ચોથો બોલ લાગુ પડે છે.
(૧૩૧) પ્રશ્નઃ– નિશ્ચયથી આત્મા શેનો કર્તા–ભોક્તા છે?
ઉત્તરઃ– નિશ્ચયથી આત્મા પોતાના ભાવોનો જ કર્તા–ભોક્તા છે.
(૧૩૨) પ્રશ્નઃ– કયો વ્યવહાર અજ્ઞાનીઓને અનાદિથી પ્રસિદ્ધ છે?