જ્ઞાનીઓએ તેવું અનુભવ્યું છે; તે શુદ્ધ સ્વભાવનો નિર્ણય કોઈ ઇન્દ્રિયોથી કે મનના સંકલ્પ–વિકલ્પોથી થતો નથી, પણ
જ્ઞાનને અંતરમાં લંબાવીને તે સ્વભાવનો નિર્ણય થાય છે. જ્ઞાનને અંતરમાં વાળતાં જ સ્વભાવને સ્પર્શીને એવો નિર્ણય
થાય છે કે અહા! મારો સ્વભાવ આકુળતા અને આતાપ વિનાનો પરમ શાંત છે, ક્ષણિક આકુળતા તે મારું પરમ સ્વરૂપ
નથી, મારું પરમ સ્વરૂપ તો આનંદથી ઉલ્લસતું છે.
અંતરમાં તેની શુદ્ધતાના અંશનું આનંદસહિત વેદન જરૂર થાય જ છે. જ્યાં સુધી એવું વેદન ન થાય ત્યાં સુધી
સ્વભાવનો સમ્યક્ નિર્ણય ન કહેવાય.)
ધર્માત્માઓ મહાન!–એમ તેઓની મહત્તા ગાય છે, પણ હે ભાઈ! જેની મહત્તા તું રાતદિન ગાય છે તે તું પોતે જ છે,
કેમકે સંતો કહે છે કે–જેવો અમારો આત્મા તેવો જ તારો આત્મા; માટે હે જીવ! તું તારા સ્વભાવની મહત્તાને લક્ષમાં લે.
વળી અર્હંત–સિદ્ધ કે સંત–ધર્માત્માઓની પણ ખરી મહત્તા ત્યારે જ સમજાય છે કે જ્યારે પોતાના સ્વભાવની મહત્તાને
સમજે. સર્વજ્ઞો અને સંતો જે માર્ગે અંતરમાં પેઠા તે માર્ગ તારો તારામાં જ છે; અંતરમાં ચિદાનંદ સ્વરૂપમાંથી સહજ
શીતળ આનંદ પ્રગટ કરીને આતાપનો તેમણે નાશ કર્યો છે, તું પણ આતાપનો નાશ કરીને સહજ શીતળ–આનંદ પ્રગટ
કરવા માટે તારા ચિદાનંદ સ્વરૂપ તરફ વળ.
સમીપ બેઠા હોય તો પણ તેઓ તારી પરિણતિને સુધારી દ્યે એમ નથી, અને અનેક દુશ્મનો તને ઘેરી વળ્યા હોય તો
પણ તેઓ તારી શાંતિને બગાડી શકે એમ નથી. તારા અંર્તસ્વભાવના અવલંબન વિના બીજેથી તારી શાંતિ
આવવાની નથી, અને તારા સ્વભાવના અવલંબને જે શાંતિ પ્રગટી તે બીજા કોઈથી બગડવાની નથી. અહા કેટલી
સ્પષ્ટ વસ્તુસ્થિતિ છે! છતાં, બહારથી મારી શાંતિ આવે ને બીજો મારી શાંતિ લૂંટી લ્યે–એવી અજ્ઞાની જીવની ભ્રમણા
મટતી નથી. જો આ વસ્તુસ્થિતિ સમજે તો અંતર્મુખ થઈને પોતાની શાંતિ પોતાના અંતરમાં જ શોધે, અને
અંર્તશોધનથી શાંતિ મળ્યા વગર રહે નહિ. ભગવાનને અને સંતોને શાંતરસ પ્રગટયો તે ક્યાંથી પ્રગટયો?
અંર્તસ્વભાવમાં શાંતરસનો સમુદ્ર ભરેલો હતો તે જ ઉલ્લસીને પ્રગટયો છે. હે જીવ! સમ્યગ્જ્ઞાન દ્વારા તું પણ તારી
સ્વભાવશક્તિને ઊછાળ. અહો! મારા ચિદાનંદ સ્વભાવમાં જ શાંતરસનો સમુદ્ર ભર્યો છે–એમ વિશ્વાસ કરીને તેમાં
એકાગ્રતા કરવી તે જ શાંતિનો ઉપાય છે.
માટે તારા અંતરના અતીન્દ્રિય–જ્ઞાનસ્વભાવ સિવાય બીજા કોઈનો સહારો નથી. ભલે તારી ચારે બાજુ સંતમુનિઓના
ટોળાં બેઠા હોય તો પણ, તારા અંર્તસ્વભાવના આશ્રય વગર તને શાંતિ આપવા બીજું કોઈ સમર્થ નથી; અને જો તેં
તારા સ્વભાવનો આશ્રય કર્યો છે તો પછી, ભલે દુનિયા આખી ડુલી જાય કે બ્રહ્માંડ આખું ગડગડી ઊઠે તો પણ તારી
શાંતિને ફેરવવા કોઈ સમર્થ નથી. આ રીતે, જગતથી ભિન્ન પોતાના અસ્તિત્વને જાણીને, અને મારી શાંતિનું
પરિણમન મારા અંતરના સાધનને આધીન છે–આવું ભાન કરીને. જે જીવ પોતાના અંતરમાં ઠરે છે તે પરમ શાંતરસ
પ્રગટ કરીને સર્વદુઃખોથી મુક્ત થાય છે.