Atmadharma magazine - Ank 182
(Year 16 - Vir Nirvana Samvat 2485, A.D. 1959).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 9 of 23

background image
ઃ ૮ઃ આત્મધર્મ ૧૮૨
“ પ્રભો! મારાં બંધન કેમ છૂટે? ને
મને આનંદનું વેદન કઈ રીતે થાય?”
(ધ્રાંગધ્રા શહેરમાં પૂ. ગુરુદેવનું પ્રવચનઃ
વીર સં. ૨૪૮૪ ચૈત્ર વદ ૧૨)
*
ગુરુ પાસે જઈને, વિનયવંત થઈને શિષ્ય પૂછે છેઃ પ્રભો! હું બંધનમાં છું, હું દુઃખી છું; તે બંધનથી ને
દુઃખથી છૂટીને મને આત્માની શાંતિ કેમ થાય?–મને આનંદનું વેદન કઈ રીતે થાય? બંધનથી આત્માને
છોડાવવાનું ને આનંદનો અનુભવ કરવાનું સાધન શું? હે નાથ! મને એવો ઉપાય બતાવો કે જેથી મારો આત્મા
બંધનના દુઃખથી છૂટે...ને મને મારા આનંદનું વેદન થાય.
જુઓ, આ પાત્ર શિષ્યની જિજ્ઞાસા! સુખ અને તેના ઉપાયને શિષ્ય સ્વીકારે છે, તેમજ પોતાના
અપરાધથી દુઃખ અને બંધન છે–તેને પણ કબુલે છે, અને તે બંધનથી છૂટીને સુખ પ્રાપ્ત કરવાની ઝંખનાથી તેનો
ઉપાય પૂછે છેઃ પ્રભો! મારો આત્મા બંધનથી કેમ છૂટે? ને મને આનંદનો અનુભવ કઈ રીતે થાય? આ રાગના
વેદનમાં મને મારો આનંદ નથી ભાસતો, મને રાગ વગરના અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન થવું જોઈએ. પ્રભો! એ
અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન કેમ થાય? તેનું સાધન બતાવો.
આવું પૂછનાર જિજ્ઞાસુ શિષ્યને બંધનથી છૂટવાનો ઉપાય દર્શાવતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે–
જીવ બંધબંને નિયત નિજ નિજલક્ષણે છેદાય છે,
પ્રજ્ઞાછીણીથકી છેદતાં બંને જુદા પડી જાય છે.
(સમયસાર ગા. ૨૯૪)
આત્મા અને બંધ એ બંનેના લક્ષણ ભિન્નભિન્ન છેઃ તેમના ભિન્નભિન્ન લક્ષણને ઓળખીને, ભેદજ્ઞાનરૂપી
છીણીવડે છેદતાં તે બંને જુદા પડી જાય છે, એટલે કે આત્મા બંધનથી છૂટી જાય છે ને તેને પોતાના આનંદનું
વેદન થાય છે. આ રીતે ભેદજ્ઞાનરૂપી ભગવતી પ્રજ્ઞા તે જ બંધનથી છૂટવાનો ને આનંદના અનુભવનો
ઉપાય છે.
હે શિષ્ય! આત્મા અને રાગાદિ ભાવો જાણે કે એકમેક થઈ ગયા હોય–એમ અજ્ઞાનને લીધે લાગે છે,
પરંતુ ખરેખર તેઓ એક નથી; લક્ષણભેદથી તે બંને જુદા છે. આત્મા તો સદાય ચેતક છે– ચેતનારો છે, ને
રાગાદિ ભાવો તે ચેતક નથી, પણ ચેતકવડે ચેતાવાયોગ્ય (ચેત્ય) છે. આ રીતે આત્મા ચૈતન્ય લક્ષણવાળો છે,
ને રાગાદિક તો બંધનું લક્ષણ છે, તે કાંઈ આત્માનું લક્ષણ નથી, કેમકે રાગાદિક વગર પણ ચૈતન્યસ્વરૂપ
આત્માનો અનુભવ થાય છે. આ રીતે સૂક્ષ્મ વિચારવડે બંનેની ભિન્નતા જાણીને તેમને જુદા કરી શકાય છે. હે
શિષ્ય! અમે અમારા અનુભવથી કહીએ છીએ કે આત્મા અને રાગાદિને ભિન્નભિન્ન ઓળખીને, તેમની સંધિ
વચ્ચે સાવધાનીપૂર્વક પ્રજ્ઞાછીણીને પટકતાં તેઓ જુદા પડી જાય છે, તે ભગવતી પ્રજ્ઞાબંધનને છેદી નાંખે છે,
ને રાગ વગરના અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ કરાવે છે. માટે હે શિષ્ય! તું ભગવતી પ્રજ્ઞાનો એટલે કે
ભેદજ્ઞાનનો વારંવાર અભ્યાસ કર.
આત્માના હિતના ઉપાયની જેને ધગશ છે ને તેની પ્રાપ્તિના ઉપાયને ઝંખતો શ્રીગુરુ પાસે આવ્યો છે