Atmadharma magazine - Ank 183
(Year 16 - Vir Nirvana Samvat 2485, A.D. 1959).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 12 of 25

background image
: પોષ : ૨૪૮૫ : આત્મધર્મ : ૧૧ :
બંધ–મોક્ષના કારણરૂપ પરિણામ
[પ્રવચનસાર : ગા. ૧૭૯ થી ૧૮૧ ઉપરના પ્રવચનોમાંથી]

(૧) પ્રશ્ન–બંધ–મોક્ષનો સિદ્ધાંત શું છે?
ઉત્તર–રાગાદિથી રક્ત જીવ બંધાય છે, ને વૈરાગ્ય–પરિણત જીવ મુકાય છે, આ બંધ–મોક્ષનો સિદ્ધાંત
સંક્ષેપમાં જાણવો.
(૨) પ્રશ્ન–પરિણામ તે બંધનું કારણ છે કે નહિ?
ઉત્તર–અમુક ખાસ પરિણામ બંધનું કારણ છે, બધા નહિ.
(૩) પ્રશ્ન–કયા પરિણામ બંધનું કારણ છે?
ઉત્તર–જે પરિણામ રાગ–દ્વેષ–મોહથી યુક્ત હોય તે બંધનું કારણ છે?
(૪) પ્રશ્ન–સિદ્ધ ભગવાનને પરિણામ હોય?
ઉત્તર–હા; પરિણામ બધા જીવોને હોય છે.
(૫) પ્રશ્ન–સિદ્ધ ભગવાનને ‘પરિણામ’ હોવા છતાં તેમને બંધન કેમ થતું નથી?
ઉત્તર–કેમકે તેમના પરિણામ રાગદ્વેષ–મોહથી યુક્ત નથી, તેથી તેમને બંધન થતું નથી.–
(૬) પ્રશ્ન–બંધન કોને થાય છે?
ઉત્તર–જે જીવ રાગપરિણત છે તેને જ બંધન થાય છે.
(૭) પ્રશ્ન–ક્યો જીવ મુક્ત થાય છે?
ઉત્તર–વૈરાગ્યપરિણત જીવ મુક્ત થાય છે, તે કર્મોથી બંધાતો નથી.
(૮) પ્રશ્ન–આ ઉપરથી શું સિદ્ધાંત નકકી થાય છે?
ઉત્તર–‘રાગાદિ પરિણત જીવજ બંધાય છે, ને વૈરાગ્યપરિણત જીવ બંધાતા નથી,’–આ ઉપરથી એમ
નકકી થાય છે કે બંધનું મૂળ કારણ રાગાદિ પરિણામ જ છે; તેથી નિશ્ચયથી તો જીવ પોતાના રાગાદિથી જ
બંધાય છે.
(૯) પ્રશ્ન–‘વિશિષ્ટ પરિણામથી’ બંધન થાય છે એમ કેમ કહ્યું? ‘પરિણામથી’ બંધન થાય છે–એમ કેમ
ન કહ્યું?
ઉત્તર–કેમકે બધા પરિણામો બંધનું કારણ નથી, બંધનું કારણ તો અમુક ખાસ–વિશિષ્ટ પરિણામ જ છે.
સમ્યગ્દર્શનાદિ ભાવ તે પણ પરિણામ છે, પરંતુ તે પરિણામ બંધનું કારણ નથી; તેથી બંધના કારણમાંથી તેનો
અપવાદ બતાવવા માટે ‘વિશિષ્ટ પરિણામ’ને જ બંધનું કારણ કહ્યું છે.
(૧૦) પ્રશ્ન–અહીં વિશિષ્ટ પરિણામ એટલે કયા પરિણામ?
ઉત્તર–અહીં વિશિષ્ટ પરિણામ એટલે રાગ–દ્વેષ–મોહથી સંયુક્ત પરિણામ; તે જ બંધનું કારણ છે.
(૧૧) પ્રશ્ન–પરિણામ કેટલા પ્રકારના છે?
ઉત્તર–પરિણામ બે પ્રકારના છે : (૧) સ્વદ્રવ્ય–પ્રવૃત્ત અને (૨) પરદ્રવ્ય–પ્રવૃત્ત.
(૧૨) પ્રશ્ન–પરદ્રવ્યપ્રવૃત્ત પરિણામ કેવા છે?
ઉત્તર–તે પરિણામ પરના આશ્રયે ઉપરક્ત છે, અર્થાત્ રાગદ્વેષમોહથી રંગાયેલા મેલાં છે, અને તે બંધનું
કારણ છે.