: ૨૨ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૮૫ :
આનંદનું વેદન થયું. ત્યાં રાગદ્વેષાદિ તરંગોથી તે જ્ઞાન જળ ડોલાયમાન થતું નથી, તેમાં રાગ–દ્વેષના વિક્ષેપો
નથી, ચૈતન્યમાં સ્થિરતા છે.
મિથ્યાત્વ તે સૌથી મોટો વિક્ષેપ છે, રાગાદિથી કિંચિત્ પણ લાભ થશે એવી મિથ્યાબુદ્ધિ તે આત્મદર્શનમાં
મોટો વિક્ષેપ છે, તે વિક્ષેપમાં અટકેલું જ્ઞાન અંતર્મુખ થઈને આત્માને દેખી શકતું નથી. અને, મિથ્યાત્વનો નાશ
કરીને આત્માનું સમ્યગ્જ્ઞાન પ્રગટ કર્યા પછી પણ જ્યાં સુધી રાગ–દ્વેષના કલ્લોલોથી જ્ઞાનજળ ચંચળ વર્તે છે
ત્યાં સુધી નિર્વિકલ્પ આનંદનું વેદન થતું નથી. જ્યારે જ્ઞાનઉપયોગ અંતરમાં વળીને, રાગદ્વેષ રહિત
નિર્વિકલ્પપણે સ્થિર થાય છે ત્યારે આત્મતત્ત્વ સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષથી અનુભવમાં આવે છે; રાગ–દ્વેષના વિકલ્પમાં
જોડાયેલું જ્ઞાન સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષથી આત્માને અનુભવી શકતું નથી.
અતીન્દ્રિય આત્મસ્વરૂપની સન્મુખતાવડે રાગદ્વેષાદિ તરંગો શાંત થઈ જાય છે. ચૈતન્ય સ્વભાવની
સન્મુખતા વગર બીજા કોઈ ઉપાયથી રાગદ્વેષના તરંગો શાંત થતા નથી. બહારની અનુકૂળતાના લક્ષે જે શાંત
પરિણામ લાગે તે ખરી શાંતિ નથી. અંર્તસ્વભાવના લક્ષે રાગ–દ્વેષનો અભાવ થતાં જ ખરી શાંતિ હોય છે.
અંતર્મુખ ઉપયોગ વખતે નિર્વિકલ્પદશામાં પરમાત્મતત્ત્વ આનંદ સહિત સ્ફૂરાયમાન થાય છે,–પ્રગટ અનુભવમાં
આવે છે. જેમ જેમ આવો અનુભવ વધતો જાય છે તેમ તેમ રાગ–દ્વેષ છૂટતા જાય છે ને વીતરાગી સમાધિ થતી
જાય છે, પછી બહારની ગમે તેવી પ્રતિકૂળતા કે અનુકૂળતાથી પણ તેનું ચિત્ત ચલાયમાન થતું નથી,
સ્વરૂપલીનતામાં એવો અચિંત્ય આનંદ છે કે તેમાંથી બહાર આવતા નથી. ।। ૩૫।।
.... આત્મા કદી છોડતો નથી
આત્મા દેહથી ને વિકારથી છૂટો રહે છે પણ
પોતાના સ્વભાવરૂપ જ્ઞાનમાત્ર ભાવને તે કદી
છોડતો નથી. જેમ સાકર મેલને છોડે છે પણ
મીઠાશને નથી છોડતી, જેમ અગ્નિ ધૂમાડાને છોડે
છે પણ ઉષ્ણતાને નથી છોડતો, તેમ ચૈતન્યમૂર્તિ
આત્મા રાગાદિ વિકારભાવોને છોડે છે પણ
પોતાના જ્ઞાનભાવને કદી છોડતો નથી. માટે
જ્ઞાનભાવવડે તારા આત્માને લક્ષમાં લઈ
આત્માની પ્રસિદ્ધિ કર.... આત્માનો અનુભવ કર.
નિજભાવને છોડે નહિ, પરભાવ કંઈ પણ નવ ગ્રહે,
જાણે જુએ જે સર્વ તે હું,–એમ જ્ઞાની ચિંતવે.