ઃ ૧૨ઃ આત્મધર્મઃ ૧૮૪
પ્રશ્નઃ આ જાણીને મુમુક્ષુઓએ શું કરવું?
ઉત્તરઃ– મુમુક્ષુઓએ આગમ અનુરૂપ ચક્ષુવડે બધુંય દેખવું અર્થાત્ આગમ અનુસાર સમસ્ત
પદાર્થોને યથાર્થપણે જાણીને સ્વપરનું ભેદજ્ઞાન કરવું, અને સ્વ–પરને ભિન્ન જાણીને જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ એવા
સ્વતત્ત્વમાં એકાગ્ર રહેવું આ સિદ્ધપદપ્રાપ્તિનો ઉપાય છે, ને આ જ આગમની આજ્ઞા છે. આ જ મુમુક્ષુઓનું
કર્તવ્ય છે.
પ્રશ્નઃ– જે જીવ રાગથી લાભ માને છે તે કેવો છે?
ઉતરઃ– રાગથી લાભ માનનાર જીવ ઈંદ્રિયચક્ષુવાળો જ છે; અતીન્દ્રિય આત્મતત્ત્વને જોવા માટે તે અંધ
છે; તેના અતીન્દ્રિયચક્ષુ ખુલ્યાં નથી, પણ રાગમાં લીનતાને લીધે બીડાઈ ગયાં છે.
જ
દેખતો થકો તે જ્ઞેયનિષ્ઠ જ વર્તે છે, પણ જ્ઞાનચક્ષુને અંતરમાં વાળીને જ્ઞાનતત્ત્વને તે દેખતો નથી; તેથી તે પણ
જ્ઞાનતત્ત્વને દેખવા માટે અંધ છે. જ્ઞેયોથી ભિન્ન એવા જ્ઞાનતત્ત્વને નહિ દેખતો હોવાથી તેને શુદ્ધાત્માનું સંવેદન
થતું નથી.
પ્રશ્નઃ– શુદ્ધઆત્માના સંવેદનથી શું સાધ્ય છે?
ઉત્તરઃ– શુદ્ધઆત્માના સંવેદનથી સિદ્ધપદ સાધ્ય છે; તે સિદ્ધપદમાં જ્ઞાનચક્ષુઓ પરિપૂર્ણ ખીલી ગયા
હોવાથી સર્વત ચક્ષુપણું છે....ચૈતન્યના અસંખ્યપ્રદેશે કેવળજ્ઞાનરૂપી ચક્ષુ ઉઘડી ગયાં છે.
પ્રશ્નઃ– ઈંદ્રિયચક્ષુ વડે શું સાધ્ય છે?
ઉત્તરઃ– ઇંદ્રિયચક્ષુવડે સંસારભ્રમણ સાધ્ય છે, તેનાથી સિદ્ધપદ સંધાતું નથી, કેમ કે ઇંદ્રિયચક્ષુવડે આત્મા
દેખાતો નથી, અને પરથી ભિન્ન આત્માને નહિ દેખતો થકો તે ઈંદ્રિયચક્ષુવાળો જીવ પરદ્રવ્યમાં જ પ્રવર્તે છે, ને
પરદ્રવ્યપ્રવૃત્તિનું ફળ સંસાર જ છે.
પ્રશ્નઃ– તો આવા પરાધીન ઇંદ્રિયચક્ષુથી છુટીને સ્વાધીન સર્વતઃચક્ષુપણું પ્રગટ કરવા અમારે શું કરવું?
ઉત્તરઃ– પ્રથમ તો ગુરુગમે આગમચક્ષુવડે–એટલે કે અંતર્મુખ ભાવશ્રુતના અવલંબન વડે, સ્વ અને પરને
અત્યંત ભિન્ન જાણીને મોહને ભેદી નાંખવો. એ રીતે જ્ઞાન અને જ્ઞેયનો વિભાગ કરીને જ્ઞાનનિષ્ઠ જ રહેવું. આ
રીતે આગમચક્ષુવડે જ્ઞાનનિષ્ઠપણે શુદ્ધાત્માના સંવેદનમાં રહેતાં ઇંદ્રિયોનું અવલંબન છૂટી જાય છે ને અતીન્દ્રિય
એવું સર્વતઃચક્ષુપણું પ્રગટી જાય છે.
પ્રશ્નઃ– આગમચક્ષુ કોને હોય છે?
ઉત્તરઃ– આગમ એટલે કે ભાવશ્રુત દ્વારા સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન કરીને, જ્ઞાનસ્વરૂપ સ્વતત્ત્વમાં એકગ્રતાવડે
સિદ્ધપદને સાધતા હોવાથી મોક્ષમાર્ગી મુનિવરોને ‘આગમચક્ષુ’ કહ્યા છે. જો કે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–ભેદજ્ઞાની ધર્માત્માને
પણ ભાવશ્રુત પ્રગટયું હોવાથી ‘આગમચક્ષુ’ ઊઘડી ગયાં છે, પરંતુ અહીં મોક્ષમાર્ગમાં મુનિવરોની મુખ્યતા છે.
મુનિરાજ આગમચક્ષુ ને સૌ ભૂત ઇંદ્રિયચક્ષુ છે,
છે દેવ અવધિચક્ષુ ને સર્વચક્ષુ સિદ્ધ છે. ૨૩૪.
પ્રશ્નઃ– આગમ શું છે? અને તેની આજ્ઞા શું છે?
ઉત્તરઃ– સર્વતઃચક્ષુ એવા ભગવાન સર્વજ્ઞપરમાત્માએ પ્રત્યક્ષ જાણીને કહેલું સમસ્ત પદાર્થોનું સ્વરૂપ તે
આગમ છે તે આગમ સ્વ–પરનો વિભાગ દેખાડનારા છે, અને સ્વ–સન્મુખ થવાની તેની આજ્ઞા છે.
પ્રશ્નઃ– જેને આગમનું જ્ઞાન નથી તે જીવો કેવા છે?
ઉત્તરઃ– આગમચક્ષુ વગરના અજ્ઞાની જીવોને સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન નથી, પરથી ભિન્ન અને વિકારથી પણ
ભિન્ન એવા પરમ જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માને તેઓ જાણતા નથી, એટલે સ્વ–પર એકત્વબુદ્ધિના મોહથી તેઓ
પરદ્રવ્યમાં જ પ્રવર્તે છે; તેઓ માત્ર ઇંન્દ્રિયસુખથી સંયોગી પરદ્રવ્યોને જ જોનારા છે, પણ જ્ઞાનચક્ષુને અંતરમાં
વાળીને–અંર્તદ્રષ્ટિ કરીને–શુદ્ધઆત્મતત્ત્વને તેઓ દેખતા નથી. આ રીતે આગમચક્ષુ વગરના જીવો અજ્ઞાની છે,
મોહાંધ છે.
પ્રશ્નઃ– આગમચક્ષુવાળા જીવો કેવા છે?
ઉત્તરઃ– જેમના આગમચક્ષુ ખુલી ગયા છે એવા મોક્ષમાર્ગી મુનિવરો આગમઅનુસાર સ્પષ્ટ તર્કણાથી
એટલે કે ભાવશ્રુતજ્ઞાનથી સમસ્ત પદાર્થોને જાણતા થકા,