તેની પ્રતીતિ તે જ સમ્યગ્દર્શન છે. જીવે પૂર્વે અનંતકાળમાં શુદ્ધ આત્માનો આદર કે પ્રતીતિ કદી કરી નથી.
સમ્યગ્દર્શન શું ચીજ છે ને તેની કઈ રીત છે તે વાત પણ યથાર્થ પાત્રતાપૂર્વક કદી સાંભળી નથી. તે વાત અહીં
આચાર્યદેવ સમજાવે છે.
જાણે છે–અનુભવે છે, તે તેની ક્રિયા છે. આ રીતે શુદ્ધ આત્માના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણેને ઓળખીને તેને
નમસ્કાર કર્યા છે.
સંસારમાં બધું સુલભ છે, પણ એક આત્મજ્ઞાન જ દુર્લભ છે. બહારના મોટા મોટા વૈભવ જીવને અનંત વાર પૂર્વે
મળી ગયા, માટે તેને સુલભ કહ્યા છે. સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાન તે પૂર્વે કદી નહિ મળેલી અપૂર્વ ચીજ છે તેથી તે
દુર્લભ છે, છતાં તે સમ્યગ્દર્શન આત્માના પોતાના સ્વભાવને જ આધીન છે, એટલે સ્વાધીન હોવાથી તે સુલભ
છે; અને પરવસ્તુની પ્રાપ્તિ આત્માને આધીન નહિ હોવાથી, ને પરાધીન હોવાથી તે દુર્લભ છે. એક ક્ષણ પણ
અંતરમાં શુદ્ધ આત્માને ઓળખીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરે તો અંદરમાં પોતાના સ્વાનુભવથી ખાતરી થઈ જાય છે
કે હવે અમારા જન્મમરણનો છેડો આવી ગયો.....અંતરના સ્વાનુભવમાં સિદ્ધ ભગવાન જેવા અતીન્દ્રિય
આનંદનો સ્વાદ આવી જાય છે.
નિર્વિકલ્પ શાંતિનું વેદન કરવા ચાહતો હો તો તેનો ઉપાય આ છે કે તારા શુદ્ધ આત્માને તું જાણ.
શુદ્ધઆત્મા સ્વાનુભૂતિથી જ પ્રકાશમાન થાય છે, સ્વાનુભૂતિ તે સંવર–નિર્જરા છે, તેના વડે આત્મા
સર્વજ્ઞ થાય છે, પુણ્ય–પાપ કે આસ્રવબંધવડે શુદ્ધ આત્મા પ્રગટ થતો નથી, માટે જે મોક્ષાર્થી હોય તેઓ
પહેલાં શુદ્ધ આત્માને જાણીને તેનો આદર કરો. પહેલા જ કળશમાં ‘સમયસાર’ કહીને શુદ્ધ જીવતત્ત્વ
બતાવ્યું, ‘સ્વાનુભૂતિ’ કહીને સંવર–નિર્જરાતત્ત્વો બતાવ્યા, અને ‘સર્વભાવાંતરચ્છિદે’ કહીને
સર્વજ્ઞતારૂપ મોક્ષતત્ત્વ બતાવ્યું; આસ્રવ–બંધ કે પુણ્ય–પાપરૂપ હેયતત્ત્વોને તેમાં ન લીધા, શુદ્ધઆત્મામાં
તેનો અભાવ છે.
કે પહેલો વ્યવહાર ને પછી નિશ્ચય–એમ નથી. શુભરાગરૂપ વ્યવહાર તો પરાશ્રિત છે ને તે પુણ્યબંધનું કારણ
છે,–એટલે કે તે બંધનું જ કારણ છે પણ મોક્ષનું કારણ નથી; અને જે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ છે
તે તો આત્માશ્રિત છે, તે બંધનું કારણ નથી; મોક્ષમાર્ગ તો વીતરાગ છે, તે મોક્ષનું જ કારણ છે. મોક્ષમાર્ગથી
પુણ્ય ન બંધાય; જો મોક્ષમાર્ગથી પણ કર્મનું બંધન થાય તો