ભાઈ! તારા આત્માનો સ્વભાવ કોઈ સમયે અધૂરો નથી, વર્તમાન પણ પરિપૂર્ણ સ્વભાવ છે માટે તેનો જ
મહિમા લાવીને તેમાં અંતર્મુખ થા, તેના ઉપર જોર આપ,–એટલે કે તેની પ્રધાનતા કર, તેને જ મુખ્ય કર, તેનું જ
આરાધના કર, તેનું જ ધ્યાન કર, તારો આ સ્વભાવ સર્વશક્તિમાન પ્રભુ છે, તેને કોઈ દબાવનાર નથી, તેમાં
કોઈ નડતર નથી, તેને કાળ કે કર્મો આવરી શકતા નથી, અનાદિઅનંત જ્યારે જો ત્યારે વર્તમાનમાં જ તે પૂરો
પકડ તે સમય તારો પોતાનો છે, તે સ્વસમય છે. આત્મામાં હરેક સમયે પરિપૂર્ણતા પડી છે; પૂરું કાર્ય પ્રગટાવવા
માટે આત્મામાં વર્તમાન પૂરું કારણ નથી–એવું કોઈ ક્ષણે બનતું નથી. ‘પૂરુંકારણ’ દરેક સમયે વિદ્યમાન છે, તે
કારણના સ્વીકારથી કાર્ય પ્રગટી જાય છે.
પછી પ્રગટે છે. અને કારણસ્વભાવ તે ધુ્રવરૂપ પરિણામ છે, તે સદાય વિદ્યમાન છે, તેનામાં ઉત્પાદ–વ્યય નથી.
કેવળજ્ઞાનના કારણરૂપ જે ધુ્રવજ્ઞાનપરિણામ છે તેને સહજસ્વભાવજ્ઞાન અથવા સ્વરૂપ–પ્રત્યક્ષજ્ઞાન કહે છે.
થતાં તે વર્તમાન પર્યાય પણ પૂરા સામર્થ્યરૂપે પરિણમી જાય છે.
* ધ્રુવના આશ્રયે જ ઉત્પાદ થાય છે,
* દ્રવ્યમાંથી પર્યાય આવે છે,
* કારણના આશ્રયે કાર્ય થાય છે,
* શક્તિમાંથી વ્યક્તિ થાય છે,
* ‘પ્રાપ્ત’ ની પ્રાપ્તિ થાય છે,
* નિશ્ચયના આશ્રયે મુક્તિ થાય છે,
* જ્ઞાયકસ્વભાવી આત્મા વિકારનો અકર્તા છે,
* આત્માની શક્તિઓ બાહ્ય કારણોથી અત્યંત નિરપેક્ષ છે,
* આત્મા અને પર દરેક દ્રવ્યનું પરિણમન સ્વતંત્ર છે,
–આમાંથી કોઈ પણ બોલનો નિર્ણય કરતાં બધાય બોલનો નિર્ણય થઈ જાય છે; ને આ જૈનશાસનની
સમજાય નહીં.
કારણસમયસાર કહે છે, તે જ કારણપરમાત્મા છે, ને તે ત્રિકાળ એકરૂપ છે, તેના આશ્રયે અનંતચતુષ્ટયરૂપ કાર્ય
સમયસારપણું પ્રગટે છે. અને ‘સમયસાર’ વગેરેમાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપે પરિણમેલા આત્માને
આત્મા પરિણમ્યો તેથી તેને ‘કારણસમયસાર’ કહ્યો. ખરેખર જે ધુ્રવરૂપ કારણસમયસાર છે તે જ મોક્ષનું
નિશ્ચયકારણ છે, અને જે આ મોક્ષમાર્ગરૂપ કારણસમયસાર છે તે મોક્ષનું કારણવ્યવહારે છે. મોક્ષમાર્ગ તરીકે તો
તે નિશ્ચય છે, પરંતુ મોક્ષના કારણ તરીકે તે વ્યવહાર છે.
એ નિયમ છે, પણ તે મોક્ષ કોના