Atmadharma magazine - Ank 188 (Original language). Page: 15.

ઃ ૧૪ઃ આત્મધર્મઃ ૧૮૮

આશ્રયે થાય છે? તે અહીં બતાવવું છે. પૂર્વનો સાધકભાવ કાંઈ સાધ્યને પરાણે–બરજોરીથી નથી પરિણમાવતો,
પણ સાધ્યપર્યાય પોતે સ્વભાવનો આશ્રય કરીને સ્વતઃ પરિણમે છે.

પ્રશ્નઃ– જો સાધકભાવ છે તે સાધ્યભાવને નથી પરિણમાવતો તો પછી તે પૂર્વભાવને ‘સાધક’ કેમ

કહ્યો?

ઉત્તરઃ– કેમકે પૂર્વે એવા સાધકભાવપૂર્વક જ સાધ્યભાવ પ્રગટે છે, તેથી પૂર્વભાવને સાધક કહ્યો છે. જેમકે

સમ્યક્ મતિશ્રુતજ્ઞાનપૂર્વક જ કેવળજ્ઞાન થાય છે, એવો પૂર્વ–ઉત્તરભાવ બતાવવા માટે મતિ–શ્રુતને કેવળજ્ઞાનના
સાધક કહ્યા છે, પણ કેવળજ્ઞાન કાંઈ મતિશ્રુતજ્ઞાનને આધીન નથી. મતિ–શ્રુતજ્ઞાન વગેરે સાધક ભાવપણ
બળજોરથી કેવળજ્ઞાનાદિ સાધ્યભાવને નથી પરિણમાવતા, તો પછી વ્યવહાર–રાગ કે નિમિત્ત વગેરેની તો શી
વાત! અહીં તો એકદમ અંતર્મુખની વાત કરે છે કે અરે જીવ! તારા કેવળજ્ઞાનના કારણને તારા સ્વભાવમાં જ
શોધ.....તારો કારણસ્વભાવ જ કેવળજ્ઞાનનું કારણ છે. જ્યાં અંતર્મુખ થઈને આવા કારણમાં લીન થયો ત્યાં
‘આ મારું કારણ ને આ કાર્ય એવા કારણ–કાર્યના ભેદના વિકલ્પો પણ નથી, ત્યાં તો કારણ–કાર્યની એકતારૂપ
આનંદનું જ વેદન છે.

આત્મા જ્ઞાનસ્વભાવી છે. તેનું જ્ઞાન ‘સ્વભાવ’ અને ‘વિભાવ’ એમ બે પ્રકારનું છે; ને તેના કુલ નવ

પ્રકાર થાય છે, તે આ પ્રમાણે–

(૧–૨)કારણસ્વભાવજ્ઞાનઆ બે પ્રકાર સ્વભાવજ્ઞાનના છે.

કાર્યસ્વભાવજ્ઞાન

વિભાવજ્ઞાન ‘સમ્યક’ અને મિથ્યા એમ બે જાતનું છે.
(૩–૬)

મતિજ્ઞાન
શ્રુતજ્ઞાન
અવધિજ્ઞાન

આ ચાર પ્રકાર સમ્યગ્જ્ઞાનના છે.

મનઃપર્યયજ્ઞાન

(૭–૯)કુમતિજ્ઞાન
કુશ્રુતજ્ઞાન

આ ત્રણ પ્રકાર મિથ્યાજ્ઞાનના છે,

વિભંગજ્ઞાન

આ પ્રમાણે જ્ઞાનના કુલ નવ પ્રકાર છે. આમાંથી કયું જ્ઞાન કયા જીવોને હોય છે તે હવે કહેશે.
(નિયમસારની આ ૧૧–૧૨ ગાથામાં નીચે મુજબ છ વિષયો છે–
(૧) જ્ઞાન ઉપયોગના ૯ પ્રકારનું વર્ણન (૨ સ્વભાવજ્ઞાન, ૪ સમ્યગ્જ્ઞાન અને ૩ મિથ્યાજ્ઞાન)
(૨) કયું જ્ઞાન કયા જીવોને હોય છે? તેનું વર્ણન.
(૩) કયા જ્ઞાનો ‘પ્રત્યક્ષ’ છે ને કયા જ્ઞાનો‘પરોક્ષ’ છે? તેનું વર્ણન.
(૪) કયું જ્ઞાન ઉપાદેય (અર્થાત્ મોક્ષનું મૂળ) છે તેનું વર્ણન
(પ) આત્માને કેવો ભાવવો તેનું વર્ણન
(૬) ‘આ બ્રહ્મોપદેશ છે’ એમ કહીને આ વિષયનો મહિમા.
ઉપર્યુક્ત છ વિષયોમાંથી પહેલો વિષય અહીં પૂરો થયો. બીજા વિષયો હવે પછી.

(ચાલુ)

< Previous Page Next Page >