જેઠઃ ૨૪૮પઃ ૧૭ઃ
જ્ઞાન કલા જિસકે ઘટ જાગી.....
તે જગમાંહી સહજ વૈરાગી.......
જ્ઞાની મગન વિષયસુખમાંહી......
–યહ વિપરીત સંભવે નાંહી....
જેના ઘટમાં જ્ઞાનકળા જાગી, જેના અંતરમાં ચૈતન્યના આનંદનું વેદન થયું, તે ધર્માત્મા પછી
ઇન્દ્રિયવિષયોના સુખમાં મગ્ન રહે એવી વિપરીત વાત કદી સંભવતી નથી; ચૈતન્યના આનંદનો અનુભવ થતાં
જ બાહ્યવિષયો પ્રત્યે સહજ વૈરાગ્ય થઈ જાય છે, કેમકે પરિણતિનો વેગ અંતર તરફ વળી ગયો છે એટલે બાહ્ય
વિષયો તરફથી તે સંકોચાવા લાગી છે. જ્ઞાનીની આવી સહજ અંર્તપરિણતિને અજ્ઞાનીઓ બહારથી ઓળખી
શકતા નથી. સમયસારમાં કહે છે કે–
सम्यगूदष्टेर्भवति नियतं ज्ञानवैराग्यशक्तिः।
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને નિયમથી જ્ઞાન–વૈરાગ્યની શક્તિ હોય છે; કેમકે સ્વ–પરનો ભેદ જાણીને, સ્વરૂપમાં રહેવા
માટે તે સ્વરૂપ તરફ ઝૂકતો જાય છે, ને પરથી તથા રાગથી વિરમતો જાય છે. જ્યારથી સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યારથી
જ આવી દશા થઈ જાય છે, તો પછી મુનિ થયા પછીની તો વાત જ શું?–એ તો નિજસ્વરૂપમાં ઘણા કરી ગયા
છે, ને એમને પરભાવ ઘણા છૂટી ગયા છે; માત્ર સંજ્વલનનો અતિઅલ્પ રાગ બાકી રહ્યો છે, એને છેદતાં જ
કેવળજ્ઞાન પામશે
ભાન કરીને....ભાવના કરો
અહો જીવો! આવી શરમ શાંત મુનિદશાને ઓળખીને તેની ભાવના તો કરો. જે રાગથી ધર્મ માને છે
તેની તો ભાવના જ ખોટી છે, તેને વીતરાગતાની ખરી ભાવના નથી પણ રાગની જ ભાવના છે, એટલે
મુનિદશાની ખરી ભાવના તેને હોતી નથી. જ્યાં સાચી ભાવના પણ ન હોય ત્યાં એ મુનિદશા તો હોય જ ક્ય
ાંથી? મુનિદશાની કે કેવળજ્ઞાન વગેરેની સાચી ભાવના સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ હોય છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ ભગવાનનો
દાસ હોઈને જગતથી ઉદાસ છે, અંતરની ચૈતન્યલક્ષ્મીના લક્ષવાળો તે જગત પાસે અજાચક છે, જગત પાસેથી
મારે કાંઈ જોઈતું નથી, મારું સર્વસ્વ મારા અંતરમાં જ છે–આવા ભાનપૂર્વક તે પોતાના નિજસ્વરૂપને સાધે છે.
જે કોઈ જીવો મોક્ષ પામ્યા તેઓ પોતાના નિજસ્વરૂપને સાધી સાધીને જ મોક્ષ પામ્યા છે, માટે સૌએ
નિજસ્વરૂપનું ભાન કરીને તેની જ ભાવના કરવા જેવી છે.
* કેવળજ્ઞાન–કલ્યાણકનું પ્રવચન*
વૈશાખ સુદ ૧૨
આજે સવારમાં ભગવાન આદિનાથ પ્રભુની દીક્ષાનો પ્રસંગ થયો. દીક્ષા પછી ચૈતન્ય આનંદમાં લીનતા
કરીને ભગવાન કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરીને સર્વજ્ઞ પરમાત્મા થયા. તે સર્વજ્ઞ પરમાત્માનું જ્ઞાન વિષયોની પ્રતિબદ્ધતા
વગર સર્વને પ્રત્યક્ષ જાણનારું છે. પૂર્વે આત્મજ્ઞાન સહિત સાધકદશામાં પૂર્ણ સ્વભાવને સાધવાનો વિકલ્પ હતો
ત્યારે તેના નિમિત્તે પુણ્ય બંધાયેલા, તીર્થંકર પ્રકૃતિ બંધાયેલી, ને હવે કેવળજ્ઞાન થતાં તે પ્રકૃતિનો ઉદય આવ્યો
ને દિવ્યધ્વનિ છૂટયો. તે દિવ્ય– ધ્વનિમાં ભગવાને શું ઉપદેશ આપ્યો તેની આ વાત છે.
દિવ્યધ્વનિમાં ભગવાનનો ઉપદેશ
ભગવાને સ્વભાવસન્મુખ થઈને અને પરની ઉપેક્ષા કરીને આત્માના પરમાત્મપદને સાધ્યું, ને વાણીમાં
પણ પરની ઊપેક્ષા કરીને સ્વભાવસન્મુખ થવાનું જ આવ્યું. આ જગતમાં નવ તત્ત્વો છે; જીવતત્ત્વ જ્ઞાન સ્વરૂપ
છે; જ્ઞાનરહિત એવા પાંચ પ્રકારના અજીવતત્ત્વો છે; શુભરાગાદિની લાગણી તે પુણ્યતત્ત્વ છે, હિંસાદિની લાગણી
તે પાપતત્ત્વ છે; જેના નિમિત્તે કર્મો આવે અને બંધાય એવા મિથ્યાત્વાદિ ભાવો તે આસ્રવ તથા બંધ તત્ત્વ છે.
આત્માના સ્વભાવની સન્મુખ થતાં નિર્મળપર્યાય પ્રગટે ને કર્મો તથા મિથ્યાત્વાદિ ભાવો અટકે તે સંવરતત્ત્વ છે;
શુદ્ધતાની વૃદ્ધિ થતી જાય ને અશુદ્ધતા તથા કર્મો ઝરતા જાય તે નિર્જરાતત્ત્વ છે; અને સંવર–નિર્જરાવડે સંપૂર્ણ
કર્મોથી મુક્ત થઈને પૂર્ણ જ્ઞાનાનંદદશા પ્રગટી જાય તે મોક્ષતત્ત્વ છે.