ભગવાનના હોઠ ચાલતા નથી, પણ સર્વાંગથી નિરક્ષર ધ્વનિના નાદ ઊઠે છે, જાણે મેઘગર્જના થતી હોય–એમ
અતિ મધુરવાણી છૂટે છે.
સમયના કાળમાં જ પરમાત્મપદને સાધી લ્યે છે. પરમાત્માના ચરણોમાં ઈંદ્રો પણ અતિ ભક્તિથી નમી જાય છે;
ધન્ય નાથ! આપની આ ચૈતન્યઋદ્ધિ! આપની ચૈતન્યઋદ્ધિ પાસે અમારી ઈંદ્રપદની ઋદ્ધિને અમે તુચ્છ તરણાં
જેવી સમજીએ છીએ. ધર્મરાજા તીર્થંકર ભગવાનની દિવ્યધ્વનિ ઝીલીને ધર્મવજીર ગણધરદેવે જે અંગપૂર્વરૂપ
શાસ્ત્રો રચ્યાં, તેમાં ‘જ્ઞાનપ્રવાદ’ નામનું પાંચમું પૂર્વ છે, તેમાંથી કુંદકુંદાચાર્યદેવે આ સમયસારની રચના કરી છે.
ભગવાને દિવ્યધ્વનિમાં જે કહ્યું ને પોતે અંતરમાં અનુભવ્યું તે જ આચાર્યદેવે આ સમયસારમાં કહ્યું છે.
શરણ નથી–આવું ભેદજ્ઞાન જ્યારે કરે ત્યારે જીવ જ્ઞાની થાય છે એટલે કે ત્યારથી ધર્મની શરૂઆત થાય છે;
આવા ભેદજ્ઞાન વગર કદી ધર્મની શરૂઆત થતી નથી. આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ અને રાગાદિ પરભાવ એ બંનેનું
યથાર્થ ભેદજ્ઞાન થતાવેંત જ આત્મા રાગાદિ પરભાવોથી નિવૃત્ત થઈને, પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવમાં પ્રવૃત થાય છે.
ખરેખર તો જ્યારે અંતર્મુખ થઈને જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકત્વપણે પરિણમ્યો ત્યારે જ રાગ અને આત્માનું ભેદજ્ઞાન
થયું. ભેદજ્ઞાન થવાના કાળે ‘આ આત્મા છે ને આ રાગ છે’ એમ કાંઈ બંનેનું લક્ષ નથી હોતું; તે કાળે તો
ઉપયોગને અંતરમાં વાળીને જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકત્વપણે પરિણમે છે, અને રાગમાં એકત્વરૂપે નથી પરિણમતો.
આ રીતે અંતર્મુખ ઉપયોગવડે આત્મા અને રાગનું ભેદજ્ઞાન પ્રગટે છે.
ચૈતન્ય સ્વભાવનો તીવ્ર પ્રેમ (રુચિ) જાગે એટલે ઉપયોગ તે તરફ વળ્યા વગર રહે જ નહીં. પ્રથમ
કરવાથી ઉપયોગ તે તરફ વળે છે. જેને ચૈતન્યસ્વભાવનો ખરેખરો પ્રેમ જાગે તેનો ઉપયોગ તેમાં વળ્યા વગર
રહે જ નહીં. જેને ચૈતન્યનો સાચો મહિમા અને રુચિ જાગે તેની પરિણતિને ચૈતન્યથી વિરુદ્ધ એવા પરભાવોમાં
ચેન પડે જ નહિ, એટલે ત્યાંથી પરિણતિ પાછી વળીને અંતરસ્વભાવમાં વળ્યે જ છૂટકો. અને તે માટે અપૂર્વ
રુચિપૂર્વક તેનો સતત પ્રયત્ન ચાલતા હોય છે.
ઉપયોગને અંર્તસ્વભાવમાં વાળવો તે જ ભગવાનના ઉપદેશનો સાર છે. ચૈતન્યસ્વભાવમાં ઉપયોગને
‘જિનપ્રતિમા જિન સારખી’
આજે સવારે કૈલાસપર્વત ઉપર આદિનાથ ભગવાન મોક્ષ પધાર્યા, ને દેવોએ ભગવાનનો નિર્વાણ
પણ બહુમાન આવે છે. શાસ્ત્રમાં જિનપ્રતિમાને જિન સારખી કીધી છેઃ