સહજજ્ઞાનરૂપ પરમસ્વભાવને ઉપાદેય કરવાથી જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર ને મોક્ષ થાય છે, તેથી તે
પરમ સ્વભાવ જ મોક્ષનું મૂળ છે–એમ જાણવું, અને મોક્ષની જેમ સમ્યગ્દર્શનાદિનું પણ મૂળ તે જ છે, એમ
સમજવું.
ઉપર દ્રષ્ટિ ગઈ ત્યાં બહારના બધાય કારણો ઉપર પાણી ફરી વળે છે– અર્થાત્ બહારનું કોઈ પણ કારણ પોતાના
કારણ તરીકે દેખાતું નથી. તિર્યંચ–દેડકા વગેરેનો જીવ હો કે આઠ વર્ષના બાળકનો જીવ હો,–અંર્તસ્વરૂપના
અવલંબને જ્યાં સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યાં તેને આવું ભાન થાય છે કે અહો! આ મારો સહજસ્વભાવ જ મારા
સમ્યગ્દર્શનાદિ કાર્યોનું કારણ છે, ને આ જ મારે સર્વથા ઉપાદેય છે, આ સિવાય બીજું કોઈ કારણ મારે ઉપાદેય
નથી.
બાહ્ય કારણોના અવલંબનનો ભુક્કો ઉડાડી દીધો છે, ને અંતરમાં મોક્ષનું મૂળ કારણ બતાવીને તેનું
અવલંબન કરાવ્યું છે.
છે.–તેના અવલંબને કાર્ય સધાઈ રહ્યું છે. ‘કાર્ય’ વગર ‘કારણ’ ના મહિમાની ખબર ન પડે. જેમ
લીંડીપીપરની એક પહોરી તીખાસ જેટલો જરાક પણ સ્વાદ ચાખે તો ખબર પડે કે આવી ચોસઠ પહોરી
(પરિપૂર્ણ) તીખાસ પ્રગટવાની તાકાત આ લીંડીપીપરમાં ભરી છે–તેમ જેણે અંતર્મુખ થઈને સમ્યગ્દર્શનરૂપ
કાર્ય પ્રગટ કર્યું અને આત્માના આનંદનો જરાક સ્વાદ ચાખ્યો ત્યાં તેને તેના કારણના અચિંત્ય મહિમાની
ખબર પડી કે ‘અહા આવા પરિપૂર્ણ આનંદનું કારણ મારો આત્મા જ છે......મારા આત્મામાં આવા આનંદનું
કારણ સદાય વર્તી રહ્યું છે..... ને આ જ મારે ઉપાદેય છે.’
પારિણામિકભાવરૂપ છે, તથા તે ભવ્યનો પરમ સ્વભાવ હોવાથી તે ઉપાદેય છે. ભવ્યને તેનું ભાન થાય છે
માટે ‘ભવ્યનો પરમ સ્વભાવ’ કહ્યો. અભવ્યને આવા સ્વભાવનું ભાન થતું નથી. ભવ્યનો પરમ સ્વભાવ
હોવાથી આ સહજજ્ઞાન સિવાય કાંઈ ઉપાદેય નથી. જેમ મેરૂપર્વત નીચે સોનું છે પણ તે શા કામનું? તેમ
અભવ્યને પણ આવો સ્વભાવ તો છે પણ ભાન વગર તે શા કામનો? ‘કારણ’ તો છે પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ તેનું
અવલંબન લઈને કાર્ય પ્રગટ કરતો નથી. કારણના અવલંબને કાર્ય થાય છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પોતાના
પરમપારિણામિક સ્વભાવરૂપ જે સહજજ્ઞાન છે તે જ ઉપાદેય છે, એ સિવાય સમ્યગ્દ્રષ્ટિ બીજું કાંઈ ઉપાદેય
માનતા નથી. જે જીવો પરમ આનંદના અભિલાષી હોય......જેઓ આત્માર્થી હોય...જેઓ મોક્ષાર્થી
હોય.....તેઓ પોતાના એક પરમ જ્ઞાનસ્વભાવને જ ઉપાદેય કરો.....તે અંર્તસ્વભાવની ખાણમાંથી
જ સમ્યગ્દર્શનાદિ રત્નો નીકળે છે, તેથી તે જ ઉપાદેય છે.
આ રીતે જ્ઞાનના પ્રકારોમાં પરમ સ્વભાવરૂપ સહજજ્ઞાનને ઉપાદેય બતાવ્યું. હવે, ‘તે સહજજ્ઞાનના