ઃ ૮ઃ આત્મધર્મઃ ૧૯૦
* વીતરાગી મોક્ષમાર્ગ *
રખિયાલ ગામમાં પૂ. ગુરુદેવનું પ્રવચનઃ વૈશાખ સુદ પ મંગળવાર
આ નિયમસારની ત્રીજી ગાથા વંચાય છે, તેમાં આચાર્યદેવ કહે છે કે
છે માર્ગનું ને માર્ગફળનું કથન જિનવરશાસને,
ત્યાં માર્ગ મોક્ષોપાય છે ને માર્ગફળ નિર્વાણ છે.
માર્ગ એટલે રત્નત્રય–નિરપેક્ષ આત્મતત્ત્વના આશ્રયે પ્રગટતા સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ રત્નત્રય તે
મોક્ષનો માર્ગ છે. ને પૂર્ણ જ્ઞાનાનંદની પ્રાપ્તિ તે તેનું ફળ છે. શુદ્ધ આત્મતત્ત્વના ભાન વગર ચારે ગતિમાં જીવે
અનંતા અવતાર કર્યા છે. અને નવા નવા દેહ ધારણ કર્યા છે... દેહ તો વિનાશી છે, આત્મા અવિનાશી
છે.....અનંત શરીરો આવ્યા ને ગયા પણ આત્મા તો તેનો તે જ અવિનાશી રહ્યો છે.
અરે આત્મા! તારા અવિનાશી સ્વરૂપના ભાનવગર શુભરાગથી મુનિવ્રત પણ તેં અનંતવાર પાળ્યા, પણ
ચૈતન્યનો અતીન્દ્રિય આનંદ તને અંશમાત્ર ન મળ્યો. આત્માના સમ્યગ્જ્ઞાન વગર ક્યાંય જગતમાં શાંતિનો અંશ
પણ નથી, સ્વર્ગની ઈંદ્રાણી વગેરે વૈભવમાં પણ સુખ નથી. તેથી છહઢાળામાં પં. દોલતરામજી કહે છે કે
મુનિવ્રતધાર અનંતવાર ગ્રીવક ઊપજાયો,
પૈ નિજ આતમજ્ઞાન બિન સુખ લેશ ન પાયો.
દુઃખનું કારણ કોઈ બીજું નથી પણ પોતાના સ્વરૂપનું અજ્ઞાન જ અનંતદુઃખનું કારણ છે.
‘જે સ્વરૂપ સમજ્યા વિના પામ્યો દુઃખ અનંત’
અનંતદુઃખ કેમ પામ્યો? કે પોતાનું સ્વરૂપ ન સમજ્યો તેથી; તે દુઃખથી છૂટવાનો માર્ગ શો? કે માર્ગ તો
શુદ્ધરત્નત્રય છે. શુદ્ધરત્નત્રય એટલે નિશ્ચય રત્નત્રય, વીતરાગી રત્નત્રય; સાથે જે અશુદ્ધતા અથવા
વ્યવહારરત્નત્રયરૂપ રાગ છે તે મોક્ષમાર્ગ ખરેખર નથી; મોક્ષમાર્ગની સાથે હોવા છતાં તે ખરેખર મોક્ષમાર્ગ
નથી. પાંચ તોલા સોનાની અંદર ત્રણ તોલા લાખ ભરી હોય તો આઠ તોલાનો દાગીનો એમ કહેવાય, પણ ત્યાં
દાગીનાની કિંમત કરતી વખતે પાંચ તોલા સોનાની જ કિંમત ગણાય છે, સાથેની ત્રણ તોલા લાખની કિંમત
ગણાતી નથી; તેમ મોક્ષમાર્ગરૂપી જે દાગીનો, તેમાં નિશ્ચયરત્નત્રયની સાથેના રાગને પણ વ્યવહારરત્નત્રય કહ્યા,
પરંતુ મોક્ષમાર્ગનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ વિચારતાં તો નિશ્ચયરત્નત્રય જ મોક્ષમાર્ગ છે, જે રાગ છે તેની કિંમત
મોક્ષમાર્ગમાં નથી અર્થાત્ તે રાગની ગણતરી મોક્ષમાર્ગમાં નથી, એટલે વ્યવહારરત્નત્રય તે ખરો મોક્ષમાર્ગ
નથી, શુદ્ધરત્નત્રય તે જ સાચો મોક્ષમાર્ગ છે.
–આવો મોક્ષમાર્ગ કઈ રીતે પ્રગટે?
શું રાગથી તે મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે? ના;
શું દેહની ક્રિયાથી તે મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે? ના;
મોક્ષમાર્ગ તો શુદ્ધ આત્માના આશ્રયે જ પ્રગટે છે; તે સિવાય પરથી તે નિરપેક્ષ છે, વ્યવહારના રાગથી
પણ તે નિરપેક્ષ છે. આ રીતે પરભાવોથી અત્યંત નિરપેક્ષ હોવાથી મોક્ષમાર્ગ પરમ વીતરાગ છે.
ભાઈ, સંસારના કલેશમાં આત્માની સાચી શાંતિ પામવી હોય તો આ જ તેનો રસ્તો છે. ધીરો થઈને
અંતરમાં આ માર્ગનો તું વિચાર કર.....આ સિવાય બીજા ઉપાયે ક્યાંય તારો આરો આવે તેમ નથી. જેમ
આંધળો દોટ મૂકે ને ફરીફરીને હતો ત્યાં આવીને ઊભો રહે, તેમ દેહની ક્રિયાથી ને રાગથી ધર્મ થશે એમ માનીને
અજ્ઞાનથી અંધ જીવે અનાદિથી દોટ મૂકી છે પણ હજી સુધી તેના હાથમાં કાંઈ આવ્યું નથી, જ્યાં હતો ત્યાં
સંસારમાં ને સંસારમાં જ તે ઊભો છે.
આચાર્યદેવ કહે છે કેઃ હે ભાઈ! તું જરાક જ્ઞાનચક્ષુ ખોલીને જો તો ખરો કે તારી શાંતિ ક્યાં છે? શું જડ
દેહમાં તારી શાંતિ ભરી છે? શું રાગમાં તારી શાંતિ ભરી છે? ના, ભાઈ! બહારમાં ક્યાંય તારી શાંતિ નથી, ને
બહિર્મુખવલણમાં પણ ક્યાંય તારી શાંતિ નથી; તારી શાંતિ તારા સ્વભાવમાં છે, તે સ્વભાવમાં અંતર્મુખ થવું તે
જ શાંતિનો ઉપાય છે.