: ૧૪ : આત્મધર્મ: ૧૯૩
પહેલાં રાગ હતો ને પછી ટળ્યો. પરંતુ તે તો સ્વભાવથીજ સદાય રાગરહિત છે. ચૈતન્યભગવાન પોતાના
સ્વભાવ અનંતચતુષ્ટયની સહજપરિણતિ સાથે જ ત્રણેકાળે બિરાજી રહ્યો છે, એક સમય પણ તે પરિણતિનો
તેને વિરહ નથી.–આવી તેની સ્વરૂપ–પરિણતિ સહિત તે પૂજનીક છે–ઉપાદેય છે–સેવ્ય છે. નિર્મળ
પરિણતિવડે જ તેની યથાર્થ પૂજા–ઉપાસના–સેવા થાય છે, કાર્યવડે કારણની સેવા થાય છે....કારણના સેવન
અનુસાર કાર્યની નિર્મળતા થાય છે. જે શુદ્ધ કારણને સેવે તેને શુદ્ધ કાર્ય (સમ્યક્ત્વાદિ) થાય છે. અને જે
અશુદ્ધ કારણને (રાગાદિને) સેવે તેને અશુદ્ધકાર્ય (મિથ્યાત્વાદિ) થાય છે.
જેવો ત્રિકાળ સ્વભાવ તેવું જ તેનું વર્તમાન, જેવું ત્રિકાળ સામાન્ય તેવું જ તેનું વર્તમાન
વિશેષ–આ રીતે પરમપારિણામિક સ્વભાવે આત્મા સદા વર્તી રહ્યો છે. એકલા સ્વભાવની જ
અપેક્ષાવાળી જે એકરૂપ ધારાવાહી પરિણતિ છે તે જ કારણશુદ્ધપર્યાય છે અને તે પૂજનીય છે.
ત્રિલોકનાથ અર્હંત અને સિદ્ધભગવંતો પણ આ પરમ પારિણામિક ભાવની પૂજિત પરિણતિનું સેવન
કરીકરીને જ અર્હંત અને સિદ્ધ થયા છે. માટે, મુનિરાજ કહે છે કે હે ભવ્ય જીવો! તમે પણ તેનું જ
સેવન કરો. પોતે તેના સેવનવડે સિદ્ધપદને સાધતાં સાધતાં કહે છે કે હે સખા! તું પણ આનું સેવન
કરીને..... ચાલને મારી સાથે મોક્ષમાં!
જેમ દરિયો, દરિયાનું પાણીનું દળ અને તેની એકરૂપ પાણીની સપાટી, તે એકરૂપ છે ને ઉપર
મોજાંનાં તરંગો વિવિધ ઊઠે છે ને પાછા શમે છે. તેમ આત્મામાં ત્રિકાળી દ્રવ્ય, તેનાં ગુણો અને
પારિણામિકભાવે વર્તતી તેની પરિણતિ તે એકરૂપ છે ને જે ઉત્પાદ–વ્યયરૂપ પર્યાયો છે તે વિવિધ છે,
તેમાં ઉદયાદિભાવો હોય છે, તે ઉત્પન્ન થઈને બીજી ક્ષણે લય પામે છે, જ્યારે કારણશુદ્ધપર્યાયમાં તો
પારિણામિક ભાવરૂપ એક જ પ્રકાર છે, તે કદી લય પામતી નથી, એકધારાએ સદાય વર્તે છે.
આ કારણપર્યાય સદા શુદ્ધ છે. કાર્યપર્યાયમાં શુદ્ધ ને અશુદ્ધ એવા ભેદો છે પણ કારણ તો સદા
શુદ્ધ જ છે, તેમાં શુદ્ધ ને અશુદ્ધ એવા પ્રકાર નથી, તેમજ તેને અશુદ્ધતાનું કારણપણું પણ નથી. પ્રગટ
પર્યાયમાં અશુદ્ધતા હોય તો પણ કારણશુદ્ધપર્યાયમાં અશુદ્ધતા નથી. કારણશુદ્ધપર્યાય તો શુદ્ધતાનું જ
કારણ છે. એનામાં ‘પર્યાય’ શબ્દ આવે છે તેથી એમ ન સમજવું કે તે પર્યાયદ્રષ્ટિનો વિષય છે. તે
પર્યાય દ્રવ્ય સાથે સદા તન્મયપણે વર્તતી થકી દ્રવ્યદ્રષ્ટિના વિષયમાં સમાય છે. ત્રિકાળી આખા દ્રવ્યનો
એક વર્તમાન ભેદ હોવાથી તેને માટે ‘પર્યાય’ શબ્દ વાપર્યો છે....ને વર્તમાન કાર્ય (મોક્ષમાર્ગ) કરવા
માટે તેનું વર્તમાન કારણ બતાવ્યું છે. આ કારણ ઉપર જેની દ્રષ્ટિનું જોર છે તેને સમ્યગ્દર્શનાદિ કાર્ય
થાય છે.
સર્વે પદાર્થોને જાણનારો ને સર્વોત્તમ મહિમાવાળો આ ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા છે, તેના અંતરમાં
વર્તમાનમાં શું–શું વર્તી રહ્યું છે તેની આ વાત છે. કોઈને આ વાત તદ્ન નવી લાગે ને ઝટ ન સમજાય
તો પણ એવા લક્ષથી સાંભળવું કે આ મારા સ્વભાવસામર્થ્યનો કોઈ અચિંત્ય મહિમા ગવાય છે.
સ્વભાવના બહુમાનના સંસ્કાર પણ મોહને અત્યંત મંદ કરી નાંખે છે.
આ ‘કારણશુદ્ધપર્યાય’ કહીને સન્તો અને જ્ઞાનીઓ એમ બતાવે છે કે અરે જીવ! સમયે સમયે
તારામાં પરિપૂર્ણતા વર્તી રહી છે, શુદ્ધતાનું પૂર્ણ કારણ જ્યારે જો ત્યારે તારામાં હાજર જ પડ્યું છે,
બહારમાં કારણ શોધવા જવું પડે તેમ નથી.–માટે અંતર્મુખ થા! અંતર્મુખ થઈને તે કારણના આશ્રયે
તારા સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ કાર્યને પ્રગટ કર. એ જ નિયમથી કર્તવ્ય છે.
ચૈતન્યભગવાન પાસે તેની, તૈયારી સજેલી તરવાર જેવી,–કારણશુદ્ધપરિણતિ હાજર જ પડી છે,
તેની સામે જોઈને હાથમાં લ્યે એટલી જ વાર છે....તે કારણને હાથમાં લેતાંવેંત (–તેનો આશ્રય
કરતાવેંત) અનંતસંસાર કટ થઈ જાય છે. ભગવાન કારણપરમાત્મા પોતાની કારણશુદ્ધપરિણતિરૂપ
સિંહાસને સદાય બિરાજી રહ્યો છે,–કારણપરિણતિથી પરિપૂર્ણપણે સદાય શોભી રહ્યો છે.–આવી
પૂર્ણતાને માનશે તે પૂર્ણતાને પામશે....અધૂરો જ માનશે તે અધૂરો