: ૧૬ : આત્મધર્મ: ૧૯૩
તું શુદ્ધદ્રષ્ટિથી તારા આત્માને આવો દેખ. શુદ્ધસ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લઈને તેની ભાવના કરતાં તું પણ
કાલે સિદ્ધ પરમાત્મા બની જઈશ.
***
‘કારણશુદ્ધપર્યાય’ની લેખમાળામાં ખાસ કરીને એ દેખાડયું છે કે જીવના હિતકાર્યનું સાક્ષાત્
કારણ જીવમાં પોતામાં જ વર્તમાન વર્તી રહ્યું છે; ‘કારણ’ બીજે ક્્યાંય શોધવા જવું પડે એમ નથી.
જીવને પુરુષાર્થવડે વિશેષ કાર્ય કરવાનું છે વર્તમાનમાં, તો જેના આધારે જોર કરવાનું છે તે પણ સામે
કારણપણે વર્તમાન પૂરું ન હોય તો કોના અવલંબને કાર્ય પ્રગટે? ‘કારણશુદ્ધપર્યાયે’ આખા દ્રવ્યને
વર્તમાનમાં ઝીલી રાખ્યું છે, તે વર્તમાન નિકટનું કારણ છે,–મોઢા આગળ તે છે એટલે તેની મુખ્યતા ને
વિભાવોની ગૌણતા કરતાં કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે.
કાર્યની સિદ્ધિ થયા પછી પણ તેનું કારણ ભેગું જ વર્તે છે, એવું આ ધુ્રવકારણ છે. ચાર અધૂરા
જ્ઞાન તો પાછળ રહી જાય છે–છૂટી જાય છે, ત્યાં પણ કેવળજ્ઞાનાદિ ચતુષ્ટયની સાથે કારણશુદ્ધપર્યાય તો
પંચમભાવે વર્તી જ રહી છે, સદાય સાથે ને સાથે જ રહેતી એવી કારણશુદ્ધપર્યાય તે જ નવા નવા
કાર્યનું કારણ છે. જુઓ, આ સદાય સાથે રહેનાર સાથીદાર. સંયોગો, વિભાવો ને અધૂરી પર્યાયો તો
જીવનો સાથ છોડી દે છે, તો જે સાથ છોડી દે–એનો વિશ્વાસ શો? માટે અંતર્મુખ થઈને અખંડ
કારણપણે સદાય સાથે વર્તતા એવા તારા સ્વભાવનો જ વિશ્વાસ કર...મોક્ષમાં જવા માટે તેનો જ સાથ
લે. સિદ્ધપદમાં પણ તે સદાય સાથે ને સાથે જ રહેશે.
જુઓ, આ દ્રવ્યાનુયોગનો અતિ સૂક્ષ્મ વિષય. મોક્ષનું કારણ જે નિશ્ચયરત્નત્રય, તેનું પણ
મૂળકારણ અહીં બતાવ્યું છે; મોક્ષમાર્ગ અને મોક્ષ બંને તેના આધારે પ્રગટે છે.
પ્રશ્ન:– આપ કારણશુદ્ધપર્યાયનો ઘણોઘણો મહિમા કરો છો, પરંતુ અમારે તે શું ઉપયોગી?
ઉત્તર:– તે વર્તમાન કારણરૂપ છે, તેથી જેને વર્તમાન કાર્ય (સમ્યગ્દર્શનથી માંડીને મોક્ષ કાર્ય)
પ્રગટ કરવું હોય તેને તે ઉપયોગી છે, કેમ કે તે કારણનો આશ્રય કરતાં કાર્ય પ્રગટી જાય છે. દ્રવ્યથી તે
કારણશુદ્ધપર્યાય કાંઈ જુદી નથી. દ્રવ્ય ત્રિકાળ એવું ને એવું પૂરેપૂરું વર્તમાનમાં વર્તી રહ્યું છે. અરે જીવ!
તું જ્યારે જો ત્યારે વર્તમાન કારણપણે પૂરું દ્રવ્ય તારી પાસે જ છે......તે તું જ છે.....માત્ર તારા નયનની
આળસે તેં તારા કારણને જોયું નથી તેથી જ તારું કાર્ય અટક્યું છે–હવે તો અંતરમાં નજર કરીને આ
કારણને દેખ....આ કારણનો સ્વીકાર કરીને તેનો આશ્રય કરતાં તારું નિર્મળકાર્ય થઈ જશે. દ્રવ્યગુણનો
વર્તમાન વર્તતો સ્વ–આકાર તે કારણશુદ્ધપર્યાય છે, બીજા કારણોનો આશ્રય છોડીને, આ સ્વ–આકાર
કારણના સ્વીકારથી જ સમ્યગ્દર્શનાદિ કાર્ય થાય છે.
આ કારણશુદ્ધપર્યાય અનાદિઅનંત એકરૂપે પ્રત્યેક જીવને વર્તે છે.
(૧) જગતમાં સંસારપર્યાય સામાન્યપણે અનાદિ અનંત છે, પરંતુ તેમાંથી જે કોઈ જીવ પોતાનું
ભાન કરીને મોક્ષમાર્ગ અને મોક્ષ પ્રગટ કરે તેને માટે સંસાર ‘અનાદિસાંત’ છે.
(૨) મોક્ષપર્યાય પણ જગતમાં સામાન્યપણે અનાદિઅનંત છે, પરંતુ પ્રત્યેક જીવની અપેક્ષાએ
જે જીવ જ્યારથી મોક્ષ પામ્યો ત્યારથી તેને માટે મોક્ષ ‘સાદિ–અનંત’ છે.
(૩) હવે જે કારણશુદ્ધપર્યાય છે તે તો પ્રત્યેક જીવને, સંસારમાં કે મોક્ષમાં, અનાદિઅનંત વર્તે
છે. પણ તેની ખબર નવી પડી છે.....જ્યારે તેની ખબર પડે ત્યારે તેનું કાર્ય (સમ્યગ્દર્શનાદિ) પ્રગટે છે.
જેમ ઘરમાં એક નિધાન તો પહેલેથી પડ્યું હોય, પણ જ્યારે તેનું ભાન થઈને તે ઉપભોગમાં આવે
ત્યારે તે નિધાન કામમાં આવ્યું કહેવાય. તેમ કારણસ્વભાવરૂપ નિધાન તો આત્મામાં અનાદિઅનંત છે,
પણ તેનું ભાન કરીને શ્રદ્ધા–જ્ઞાને જ્યારે તેને પોતાનું કારણ બનાવ્યું ત્યારે તે કારણનું કારણપણું સફળ
થયું. “અહો! આ કારણ તો મારામાં પહેલેથી જ હતું”–એવો ખ્યાલ કાર્ય થયું ત્યારે આવ્યો. ‘કારણ’
નો ખ્યાલ કરનાર કારણ પોતે નથી, ખ્યાલ કરનાર તો