કારતક: ૨૪૮૬ : ૨૧:
અજ્ઞાની પોતાના આત્માને ભૂલીને એમ માને છે કે કોઈ મને તારે ને કોઈ મને ડૂબાડે;
ભગવાન તારે ને કર્મ ડૂબાડે–પરંતુ એમ નથી. ભાઈ! તું તારી જ ભૂલથી રખડયો છે, ને તું જ તારી
ભૂલ ભાંગીને તે રખડવાનું ટાળી શકે છે. પૂજામાં પણ કહે છે કે–
કર્મ બિચારે કૌન ભૂલ મેરી અધિકાઈ,
અગ્નિ સહે ઘનધાત લોહકી સંગતિ પાઈ.
જેમ લીંડીપીપરના દાણેદાણામાં ચોસઠપોરી તીખાસની તાકાત છે, તેમ પ્રત્યેક આત્મામાં
સર્વજ્ઞતા ને પૂર્ણાનંદની તાકાત છે. પોતાના સ્વભાવની તાકાતને ભૂલીને આત્મા પોતે અજ્ઞાનથી દુઃખી
થાય છે; અને પોતાના સ્વભાવની તાકાતનો વિશ્વાસ કરીને તેની સંભાળથી આત્મા પોતે જ પરમાત્મા
થાય છે.
જેને આત્મશાંતિની ઝંખના જાગી છે તે સંતો પાસે જઈને તેનો ઉપાય પૂછે છે, ને સંતો તેને
આત્મશાંતિનો ઉપાય બતાવીને શાંતિ પમાડે છે.–‘શાંતિ પમાડે સો સંત કહીએ.’
જિજ્ઞાસુ શિષ્ય શ્રીગુરુ પાસે જઈને વિનયથી પૂછે છે કે હે પ્રભો! આ આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે
ને રાગાદિ બંધભાવો તેને કલેશરૂપ છે; તો આ આત્માને અને બંધને જુદા કઈ રીતે પાડવા? કયા
સાધનવડે આત્માને બંધનથી જુદો પાડવો? તેના ઉત્તરમાં સાધન બતાવતાં આચાર્યભગવાન કહે છે કે:
જીવ બંધ બંને નિયત,
નિજ નિજ લક્ષણે છેદાય છે;
પ્રજ્ઞા છીણીથકી છેદતાં,
બંને જુદા પડી જાય છે.
જુઓ, આ ભેદજ્ઞાનનું સાધન! ભેદજ્ઞાનનું સાધન બહારમાં ક્્યાંય નથી, અંતરમાં પ્રજ્ઞારૂપી
છીણી તે જ સાધન છે, તે સાધનવડે જ આત્મા બંધનને છેદીને મુક્તિ પામે છે. ત્રણેકાળે આ એક જ
મુક્તિનો પંથ છે,–એક હોય ત્રણ કાળમાં પરમારથનો પંથ.’
શિષ્ય કહે છે: પ્રભો! આપે અંતરમાં ભેદજ્ઞાન કરીને બંધથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્માને જાણ્યો છે ને
તેની પૂર્ણ પ્રાપ્તિનું સાધન આપ કરી રહ્યા છો, તો મને પણ કૃપા કરીને તે સાધન બતાવો. આવા પાત્ર
શિષ્યને આચાર્યદેવે ભેદજ્ઞાનનું સાધન સમજાવ્યું છે. આવું ભેદજ્ઞાન કરવું તે જ મોક્ષનો પંથ છે.
***
* તારા જીવનમાં અતીન્દ્રિય આનંદની ઉષા ઊગશે *
જીવ અનાદિથી શુભાશુભ રાગને આધીન થઈ રહ્યો છે,
તેને રાગથી ભિન્ન તેનું સ્વાધીનસ્વરૂપ સંતો ઓળખાવે છે: અરે
જીવ! હું પરનું કાર્ય કરું ને પર મારું કાર્ય કરે–એવી પરાધીનતા
વગરનો એક પણ દિવસ ખરો?–એક ક્ષણ પણ ખરી? એક દિવસ
તો પરાધીનતા વગરનો લાવ! અરે, એક ક્ષણ તો પર સાથેનો
સંબંધ તોડીને અને સ્વભાવ સાથેનો સંબંધ જોડીને સ્વાધીન થા.
–આવી સ્વાધીનતાથી તારા જીવનમાં અતીન્દ્રિય આનંદની ઉષા
ઊગશે એના વગર કદી પણ સુખ કે શાંતિ થાય તેમ નથી. આવી
સ્વાધીનતાની એક ક્ષણ તો લાવ!