શરણ!! આ ઘોર દુઃખમાં કોઈ સહાયક!! કોઈ આ વેદનાથી છોડાવનાર!! હાય! આ અસહ્ય વેદનાથી
કોઈ બચાવનાર!! ’ ત્યાં સમકિતી ભાઈ કહે છે કે અરે બંધુ! કોઈ સહાયક નથી, અંદરમાં ભગવાન
ચૈતન્ય જ આનંદથી ભરેલો છે, તેની ભાવના જ આ દુઃખથી બચાવનાર છે, ચૈતન્ય ભાવના વિના
બીજું કોઈ દુઃખથી બચાવનાર નથી, બીજું કોઈ સહાયક નથી. આ દેહ ને આ પ્રતિકૂળ સંયોગો એ
દુઃખથી બચાવનાર નથી, કોઈ શરણ નથી. માટે ભાઈ! એક વાર સંયોગને ભૂલી જા...ને અંદર
ચૈતન્યતત્ત્વ આનંદસ્વરૂપ છે તેની સન્મુખ જો. તે એક જ શરણ છે. પૂર્વે આત્માની દરકાર કરી નહિ ને
પાપ કરતાં પાછું વાળીને જોયું નહિ તેથી આ નરકમાં અવતાર થયો...હવેં તો આ જ સ્થિતિમાં હજારો
વર્ષનું આયુષ્ય પૂરું કર્યે જ છૂટકો...સંયોગ નહિ ફરે, તારું લક્ષ ફેરવી નાંખ...સંયોગથી આત્મા જુદો છે
તેના પર લક્ષ કર.
જ્ઞાનમૂર્તિ–આનંદમૂર્તિ છું, આ સંયોગ અને આ દુઃખ બંનેથી મારો આત્મસ્વભાવ જુદો જ્ઞાન–આનંદની
મૂર્તિ છે–આવા આત્માનો નિર્ણય કરીને તેની ભાવના કરવી તે જ દુઃખના નાશનો ઉપાય છે. ચૈતન્યની
ભાવનામાં દુઃખ કદી પ્રવેશી શકતું નથી. “ જ્યાં દુઃખ કદી ન પ્રવેશી શકતું ત્યાં નિવાસ જ રાખીએ...”
ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માની ભાવનામાં આનંદનું વેદન છે, તેમાં દુઃખનો પ્રવેશ નથી...એવા ચૈતન્યમાં એકાગ્ર
ચિંતન જ તેનાથી છૂટવાનો ઉપાય છે. માટે ‘જિનેન્દ્રબુદ્ધિ’ શ્રી પૂજ્યપાદસ્વામી કહે છે કે હે અંતરાત્મા!
રાગદ્વેષાદિ વિભાવોની ઉત્પત્તિ અટકાવવા માટે સ્વસ્થ થઈને તારા શુદ્ધ આત્માની ભાવના કર...તેના
ચિંતનથી તારા વિભાવો ક્ષણમાત્રમાં શાંત થઈ જશે. અજ્ઞાની જીવોને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવા માટે પણ
ચૈતન્યની ભાવના કરવી એ જ ઉપાય છે.
આનંદ ઝરતા ચૈતન્યતત્ત્વની છાયામાં જ જાઉં છું–ચૈતન્યસ્વભાવની જ ભાવના કરું છું.ાા ૩૯ાા
बुद्ध्या तदुत्तमे काये योजयेत्प्रेम नश्यति।।४०।।
આનંદમાં જેનું ચિત્ત લાગ્યું તેનું ચિત્ત જગતના કોઈ પણ વિષયોમાં લાગતું નથી. ચૈતન્યના અતીન્દ્રિય
આનંદરસ પાસે જગતના બધાય રસ તેને નીરસ લાગે છે; ચૈતન્યના ઉત્સાહ પાસે દેહાદિની ક્રિયા તરફનો
ઉત્સાહ ઊડી જાય છે. જ્યાં સુધી આ જીવને પોતાના નિજાનંદમય નિરાકુળ શાંત ઉપવનમાં ક્રીડા કરવાનો
અવસર નથી મળતો ત્યાંસુધી જ તે મળ–મૂત્ર અને માંસથી ભરેલા એવા આ અપવિત્ર શરીરમાં ને
ઈન્દ્રિયવિષયોમાં આસક્ત રહે છે;