પોષ: ૨૪૮૬ : ૯ :
એ જ વીતરાગની મોટી વિરાધના અને મોટું પાપ છે, એનો ખ્યાલ જગતના જીવોને નથી આવતો!
૧૦૩ આ વાત સાંભળતાં કોઈને ઝણઝણાટ ઊઠે, પરંતુ ભાઈ! સત્ય તો આજ વાત છે, આ
સમજ્યા વિના ભવનો અંત આવવાનો નથી. અને ખરેખર તો આ વાત સાંભળતાં
આત્માર્થી જીવને અંદરથી સ્વભાવનો ઝણઝણાટ ઊઠવો જોઈએ કે અહો! મારો આવો
સ્વભાવ!–આ સ્વભાવ જ મારે સાધવા જેવો છે. અત્યારસુધી મારો આવો સ્વભાવ મારા
લક્ષમાં નહોતો આવ્યો, હવે હું મારા આવા સ્વભાવને સર્વ પ્રયત્નથી જરૂર પ્રાપ્ત કરીશ.–આ
રીતે સ્વભાવની પ્રાપ્તિ માટે જેના અંતરમાં ઝણઝણાટ જાગે તે જીવ તેને પ્રાપ્ત કરીને જ જંપે!
૧૦૪ અહીં આચાર્યદેવ કહે છે કે ભેદજ્ઞાન થતાં જ્ઞાનમાં ક્રોધાદિ માલૂમ પડતા નથી. જુઓ, ભેદજ્ઞાન
થતાં તે ધર્મીને પોતાને જ નિઃસંદેહ ખબર પડે છે કે મારું જ્ઞાન જ્ઞાનરૂપે જ છે, મારું જ્ઞાન
ક્રોધાદિરૂપ થતું નથી. ‘અત્યારે મારો આત્મા જ્ઞાનરૂપે પરિણમતો હશે કે રાગરૂપે’–એમ તે ધર્મીને
શંકા નથી પડતી, પરંતુ નિઃસંદેહપણે પોતાનો આત્મા જ્ઞાનરૂપે થતો જ પ્રતિભાસે છે, રાગાદિરૂપે
થતો જરા પણ પ્રતિભાસતો નથી. જ્યાં આવી નિઃસંદેહતા ન હોય ત્યાં ભેદજ્ઞાન જ નથી.
ભેદજ્ઞાન થાય અને ‘આત્માનું પરિણમન રાગથી જુદું પડીને જ્ઞાનરૂપ થયું કે નહીં’ તેની પોતાને
ખબર ન પડે ને બીજાને પૂછવા જવું પડે–એમ બનતું નથી, ભેદજ્ઞાન થતાં પોતાના સ્વભાવ–
પરિણમનની પોતાને નિઃશંક ખબર પડે છે.
૧૦પ અરે જીવ! એક વાર તારા સ્વભાવને લક્ષમાં લઈને નિઃસન્દેહ થા, નિઃશંક થા. સ્વભાવની
નિઃશંકતાના જોરે કેવળજ્ઞાનાદિ ભાવો ફૂટશે. આચાર્યભગવાને ઘણા ઘણા સ્પષ્ટીકરણથી
ચિદાનંદસ્વભાવ રાગથી ભિન્ન બતાવીને નિઃશંકતા કરાવી છે. આ સમયસારશાસ્ત્રની એવા
બળવાન યોગે રચના થઈ છે કે પાત્ર જીવ ઝટ દઈને સમજી જાય તેવું છે, ભવ્ય જીવો ઉપર
અપાર કરુણા કરીને સંતોએ આત્મસ્વરૂપ બતાવ્યું છે. અંતરમાં જરાક ઊંડે ઊતરીને રહસ્ય
સમજે તેને આ સમયસારના મહિમાની ખબર પડે. અહો! આ સમયસાર ભરતક્ષેત્રનો
ભગવાન છે...આ સમયસારમાં મોક્ષનાં વેણલા વાયા છે.
૧૦૬ અનાદિથી જીવ શુભાશુભરાગને આધીન થઈ રહ્યો છે, તેને અહીં સ્વાધીન આત્મસ્વરૂપ
ઓળખાવ્યું છે. અરે જીવ! હું પરનું કાર્ય કરું ને પર મારું કાર્ય કરે–એવી પરાધીનતા વગરનો
એક પણ દિવસ ખરો?–એક ક્ષણ પણ ખરી? એક દિવસ તો પરાધીનતા વગરનો લાવ!
અરે, એક ક્ષણ તો પર સાથેનો સંબંધ તોડીને તારા સ્વભાવ સાથે સંબંધ જોડીને સ્વાધીન
થા.–આવી સ્વાધીનતાથી તારા જીવનમાં અતીન્દ્રિય આનંદની ઉષા ઊગશે. એના વગર કદી
પણ સુખ કે શાંતિ થાય તેમ નથી. આવી સ્વાધીનતાની એક ક્ષણ તો લાવ!
૧૦૭ જ્ઞાનનો સ્વભાવ તો શાંત–સુખરૂપ છે, અને રાગાદિનો સ્વભાવ અશાંત–દુઃખરૂપ છે. રાગથી
ભિન્ન જ્ઞાનની ‘પ્રસિદ્ધિવડે આત્માની પ્રસિદ્ધિ થાય છે. બાળગોપાળ બધા જ્ઞાનથી સમજી શકે
છે તેથી જ્ઞાનલક્ષણવડે આત્માને ઓળખાવ્યો છે. આત્મા તરફ વળેલું ‘જ્ઞાન’ તેમાં મોક્ષમાર્ગ
સમાઈ જાય છે.
૧૦૮ જ્ઞાનમાત્રથી જ અબંધપણું કઈ રીતે છે તે સમજાવતાં અહીં આચાર્યદેવ કહે છે કે, ક્રોધાદિ આસ્રવો
અશુચી, વિપરીત અને દુઃખનાં કારણો છે–એવું જ્ઞાન થતાં જ આત્મા તેમનાથી પાછો વળી જાય
છે; અને આત્મસ્વભાવ પવિત્ર–જ્ઞાન–સ્વભાવી, સુખથી ભરેલો છે–એમ જાણીને તે સ્વભાવ તરફ
ઝૂકી જાય છે. આ રીતે જ્ઞાનમાત્રથી જ જીવને બંધનો નિરોધ થાય છે, –બીજાથી નહીં.
૧૦૯ અશુભભાવ તો મલિન છે અને શુભભાવ પણ મલિન છે. જુઓ, શુભને પણ મલિન કોણ
કહે?–જેણે શુભાશુભરાગથી રહિત મહાનિર્મળ આત્મસ્વભાવનો અનુભવ કર્યો હોય,
સ્વભાવથી વીતરાગી શાંતિનો આસ્વાદ લીધો હોય, તે જીવ