પોષ: ૨૪૮૬ : ૭ :
બંધનથી છૂટકારાનો
ઉપાય બતાવીને
આચાર્યદેવ શિષ્યની
જિજ્ઞાસા તૃપ્ત કરે છે
(શ્રી સમયસાર ગા. ૬૯ થી ૭૨ ઉપરનાં પ્રવચનોનું દોહન: ગતાંકથી ચાલુ)
આત્માનો સ્વભાવ, અને રાગાદિ વિભાવ, એ
બંનેનું જુદાપણું જાણીને હે જીવ! તું રાગાદિથી નિવૃત્ત
થા...ને અંતર્મુખ થઈને તારા જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ પ્રવૃત્તિ
કર. આમ કરવાથી તારો ભવબંધન તૂટી જશે, ને તને
તારા સુખનો અનુભવ થશે.
૯૨ *મારો આત્મા પવિત્ર સ્વભાવી છે, આસ્રવો અશુચીરૂપ છે.
* મારો આત્મા સ્વપરપ્રકાશક જ્ઞાનસ્વભાવી છે, આસ્રવો તેનાથી વિપરીત એટલે કે સ્વપરને
નહિ જાણનાર છે, તેઓ તો પોતાથી ભિન્ન એવા બીજાવડે જણાય છે; આસ્રવોથી જુદું એવું
જ્ઞાન જ તેને જાણે છે.
* મારો આત્મા સહજસુખસ્વભાવી છે, તેમાં દુઃખનું નામ પણ નથી, આસ્રવો તો આકુળતા–
જનક હોવાથી દુઃખનાં કારણ છે, તેમનામાં શાંતિ નથી.
–આવું જાણનારું જ્ઞાન શુદ્ધઆત્મામાં પ્રવર્તીને આસ્રવોથી નિવૃત્ત થઈ જાય છે.
૯૩ *શુદ્ધ આત્માને જાણે અને તેમાં જ્ઞાનની પ્રવૃત્તિ ન થાય એમ કદી બને નહિ. એ જ રીતે,
આસ્રવોને દુઃખરૂપ જાણે અને છતાં જ્ઞાન તેમાં જ લીનપણે પ્રવર્તે–ને તેનાથી નિવૃત્ત ન થાય–
એમ કદી બને નહીં. ક્રોધાદિથી છૂટું પડ્યા વિના અને સ્વભાવસન્મુખ થઈને તેમાં એકતા
કર્યા વિના ખરેખર આત્માને કે આસ્રવોને જાણી શકાતા નથી.
૯૪ જ્ઞાતાપણું અને કર્તાપણું એક સાથે હોતું નથી, તે આ પ્રમાણે: આત્મા અને આસ્રવોના ભિન્ન
ભિન્ન સ્વરૂપનો જે જ્ઞાતા છે તે રાગાદિનો કર્તા નથી, અને જે રાગાદિનો કર્તા છે તે આત્મા
અને આસ્રવોની ભિન્નતાનો જ્ઞાતા નથી. આ રીતે જે જ્ઞાતા છે તે કર્તા નથી, અને જે કર્તા છે
તે જ્ઞાતા નથી.–
करे करम सोई करतारा,
जो जाने सो जाननहारा;
जाने नहि करता जो सोई,
जाने सो करता नहि होई
.