મહા : ૨૪૮૬ : પ :
કંઈ પ્રતિકૂળતા આવે તો તારા પ્રયત્નને છોડી ન દઈશ, પરંતુ મરણ જેટલી પ્રતિકૂળતા સહન કરીને પણ
તું આત્માનો તાગ લેજે...તેનો અનુભવ કરજે. મારે મારા આત્મામાં જ જવું છે તેમાં વચ્ચે પરની
ડખલગીરી કેવી? પ્રતિકૂળતા કેવી? બહારની પ્રતિકૂળતાનો આત્મામાં અભાવ છે–એમ ઉપયોગને
પલટાવીને આત્મામાં વાળ.–આમ કરવાથી પર સાથે એકતા–બુદ્ધિરૂપ મોહ છૂટી જશે...ને તને પરથી
ભિન્ન તારું ચૈતન્યતત્ત્વ આનંદના વિલાસસહિત અનુભવમાં આવશે.
૩૮મી ગાથા સુધી પરથી ભિન્ન શુદ્ધજીવનું સ્વરૂપ ઘણાઘણા પ્રકારે સ્પષ્ટ કરીને સમજાવવા છતાં
જે નહિ સમજે અને દેહાદિને જ આત્મા માનશે; તેને આચાર્યદેવ કડક સંબોધન કરીને સમજાવશે કે,
અમે આટલું આટલું સમજાવ્યું છતાં જે જીવ દેહને–કર્મને તથા રાગને જ આત્માનું સ્વરૂપ માને છે તે
જીવ મૂઢ છે, અજ્ઞાની છે, પુરુષાર્થહીન છે, પરને જ આત્મા માની માનીને તે આત્માના પુરુષાર્થને હારી
બેઠો છે. રે પશુ જેવા મૂઢ! તું સમજ રે સમજ! ભેદજ્ઞાન કરીને તારા આત્માને પરથી જુદો
જાણ...રાગથી જુદા ચૈતન્યનો સ્વાદ લે.
–આ રીતે જેમ માતા બાળકને શિખામણ આપે તેમ આચાર્યદેવ શિષ્યને અનેક પ્રકારે સમજાવે
છે...તેમાં તેના હિતનો જ આશય છે.
આચાર્યદેવ કહે છે કે ભાઈ! જડની ક્રિયામાં તારો ધર્મ ગોતવો મૂકી દે. આ ચૈતન્યમાં તારો ધર્મ
છે તે કોઈ દિવસ જડ થયો નથી. જડ ને ચૈતન્ય બંને દ્રવ્યના ભાગલા પાડીને હું તને કહું છું કે આ
ચૈતન્યદ્રવ્ય જ તારું છે. માટે હવે જડથી ભિન્ન તારા શુદ્ધ ચૈતન્યતત્ત્વને જાણીને તું સર્વ પ્રકારે પ્રસન્ન
થા...તારું ચિત્ત ઉજ્જવળ કરીને સાવધાન થા...અને “આ સ્વદ્રવ્ય જ મારું છે” એમ તું અનુભવ કર.
અહા! આવું ચૈતન્યતત્ત્વ અમે તને દેખાડયું...હવે તું આનંદમાં આવ...પ્રસન્ન થા!
જેમ બે છોકરા કોઈ વસ્તુ માટે બાઝે તો માતા વચ્ચે પડીને ભાગ આપે છે ને સમાધાન કરાવે
છે. તેમ અહીં આચાર્યદેવ જડ–ચેતનના ભાગ પાડીને, બાળક જેવા અજ્ઞાનીને સમજાવે છે કે લે, આ
તારો ભાગ! જો...આ ચૈતન્ય છે તે તારો ભાગ છે ને આ જડ છે તે જડનો ભાગ છે. તારો
ચૈતન્યભાગ એવો ને એવો આખે આખો શુદ્ધ છે, તેેમાં કાંઈ બગડયું નથી; માટે તારો આ ચૈતન્યભાગ
લઈને હવે તું પ્રસન્ન થા...આનંદિત થા...તારા મનનું સમાધાન કરીને તારા ચૈતન્યને આનંદથી
ભોગવ...તેના અતીન્દ્રિય સુખના સ્વાદનો અનુભવ કર.
અજ્ઞાનીનું ભેદજ્ઞાન કેમ ટળે, ને તેને ચૈતન્યના સુખનો અનુભવ કેમ થાય, તે માટે આચાર્યદેવ
ઉપદેશ આપે છે. કડક સંબોધન કરીને નથી કહેતા પણ કોમળ સંબોધન કરીને કહે છે કે હે વત્સ! શું
આ જડ દેહ સાથે એકમેકપણું તને શોભે છે? ના, ના. તું તો ચૈતન્ય છો...માટે જલદીથી જુદો થા...તેનો
પાડોશી થઈને તેનાથી ભિન્ન તારા ચૈતન્યને દેખ. દુનિયાની દરકાર છોડીને તારા ચૈતન્યને દેખ. જો તું
દુનિયાની અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતા જોવા રોકાઈશ તો તારા ચૈતન્યભગવાનને તું નહીં જોઈ શકે, માટે
દુનિયાનું લક્ષ છોડી તેનાથી એકલો પડી અંતરમાં તારા ચૈતન્યને જો...અંતર્મુખ થતાં જ તને ખબર
પડશે કે ચૈતન્યનો કેવો અદ્ભુત વિલાસ છે!
હે બંધુ! તું ચોરાસીના અવતારરૂપી કૂવામાં પડયો છે, તેમાંથી બહાર નીકળવા માટે જગતના
ગમે તેટલા પરિસહો કે ઉપસર્ગો આવે, મરણ જેટલાં કષ્ટો આવે, તોપણ તેની દરકાર છોડીને તારા
ચૈતન્યદળને દેખ. દેહ કે શુભાશુભભાવો તે મારા સ્વઘરની ચીજ નથી પણ તેઓ તો મારા પાડોશી છે,
તેઓ મારી નજીકમાં રહેનારા છે પણ મારી સાથે એકમેક થઈને રહેનારા નથી,–આમ એકવાર તેમનો
પાડોશી થઈને જુદા આત્માનો અનુભવ કર. બે–ઘડી તો તું આમ કરી જો! બે–ઘડીમાં જ તને તારા
ચૈતન્યનો અપૂર્વ વિલાસ દેખાશે.
આ વાત સહેલી છે, કેમકે તારા સ્વભાવની છે અને તારાથી થઈ શકે તેવી છે. ને આમ કરવામાં
જ તારું હિત છે...માટે સર્વપ્રકારના ઉદ્યમથી તું આવા ચૈતન્યનો અનુભવ કર.–આમ સંતોનો ઉપદેશ છે.
(પૂ. ગુરુદેવના પ્રવચનોમાંથી)